کاردرمانی چیست؟
کاردرمانی علمی است که با استفاده از تکنیک‌های گوناگون به درمان افرادی که از اختلالات جسمی و روانی رنج می‌برند کمک می‌کند تا این افراد با به کار بردن این تکنیک‌ها از شرایط زندگی بهتری برخوردار شوند به عبارت ساده‌تر کاردرمانی به معنای استفاده درمانی از فعالیت‌ها و کارهای روزمره برای افراد و گروه‌ها به منظور آسان کردن مشارکت آنها در نقش زندگی و موقعیت‌های اجتماعی می‌باشد.
کار درمانی به افراد برای رسیدن به استقلال در تمام زوایای زندگی و به کودکان دارای با نیازهای ویژه برای پیشرفت در مهارت های حرکتی، فیزیکی و ادراکی و نیز بالا بردن عزت نفس و احساس موفقیت درمان های مناسب ارائه می کند.
متاسفانه برخی از خانواده‌های که دارای فرزند با نیازهای ویژه هستند فکر می‌کنند کاردرمانی تنها ویژه بزرگسالان است و کودکان خاص با انجام فعالیت و کاردرمانی در منزل کمتر می‌توانند به نتیجه برسند. در حالی که کار کودک بازی کردن و یادگیری است و مادران و پدران می‌توانند در کنار کاردرمانگر مهارت‌های کودک را برای فعالیت‌های بازی، انجام تکالیف مدرسه و فعالیت‌های زندگی روزمره مثل نقاشی با رنگ‌های متضاد (در ادامه به توضیح آن پرداختم.) ارزیابی و آنها را با فعالیت‌های همان گروه سنی مقایسه کند.
طبق نظر انجمن کاردرمانی آمریکا ( AOTA) کاردرمانگر علاوه بر سر و کار داشتن با رفاه جسمانی فرد، عوامل محیطی و اجتماعی را که ممکن است به روش های مختلف از عملکرد فرد ممانعت کند، مورد توجه قرار می دهد.
جهت گرفتن مشاوره رایگان برای خدمات کاردرمانی و گفتاردرمانی و توانبخشی با شماره ۰۹۰۵۴۱۴۶۹۱۱ تماس بگیرید.
چه کسانی به کاردرمانی نیاز دارند؟
طبق نظر انجمن کار درمانی آمریکا، کودکان دچار مشکلات پزشکی زیر می توانند از کاردرمانی بهره ببرند:
آسیب‌ها یا نارسایی‌های مادر زادی، اختلال یکپارچگی حسی، آسیب‌های ضربه‌ای به مغز یا نخاع(کاردرمانی سکته مغزی)، اختلالات یادگیری، درخودماندگی،اختالات فراگیر رشد، آرتروز روماتیسمی کودکان، اختلالات ذهنی یا رفتاری، شکستگی استخوان یا دیگر آسیب‌های استخوانی، تاخیر رشدی، شرایط پس از جراحی، سوختگی‌ها، مهره‌های شکاف دار، قطع عضو، سرطان، آسیب‌های شدید دست، اسکلروزیس های متعدد(M.S) ، فلج مغزی و بیماری‌های مزمن دیگر.
کاردرمانگران چه کسانی هستند؟
کاردرمانگران کسانی هستند که در زمینه‌های مختلف درمانی مثل کاردرمانی انگشتان دست،کار درمانی مچ دست وغیره دارای مهارت و تخصص می‌باشند. آنها با استفاده از این تخصص‌ها می‌توانند یک برنامه برای درمان بیماران ارائه بدهند تا زندگی این افراد را در بر بگیرد و رو به بهبود قرار دهد. البته این افراد برای درمان بهتر بیماران خود، شرایط و علایق آنان را هم در نظر می‌گیرند چرا که بیماران هر چه در محیط راحت‌تر و آرام‌تر باشند سریع‌تر به استقلال شخصی خود می‌رسند.
یکی از فعالیت‌هایی که کاردرمانگرها با توجه به نیازهای کودک انجام می دهند، کارکردن روی مهارت های حرکتی ظریف همچون گرفتن، رها کردن و همچنین کار بر روی مهارت‌های نوشتاری است. کاردرمانگرها همچنین برای بهبود مهارت‌های بازی، هماهنگی چشم و دست را مورد توجه قرار می دهند: مثل به هدف زدن، با چوب به توپ ضربه زدن یا رونویسی بر روی تخته سیاه.
یک کاردرمانگر همچنین می‌تواند:
به کودکانی که دچار تاخیر رشدی شدید هستند کمک کند تا بعضی از مهارت‌ها همچون حمام کردن، لباس پوشیدن، مسواک زدن و به تنهایی غذا خوردن را یاد بگیرند.
به کودکانی که دچار اختلال رفتاری هستند، روش‌های کنترل خشم و عصبانیت را بیاموزد. مثلا، به جای آسیب رساندن به دیگران برای تخلیه انرژی، کودکان باید روش‌های مثبت کنترل خشم را یاد بگیرند؛ مثل نوشتن در مورد احساساتشان یا شرکت در فعالیت‌های جسمانی.
به افراد دچار ناتوانایی‌های جسمانی، مهارت‌های هماهنگی لازم برای استقلال در غذا خوردن، استفاده از رایانه یا افزایش سرعت و خوانا نویسی را آموزش دهد.
همه نیازهای کودک به تجهیزات تخصصی همچون صندلی چرخدار، اسپلینت، وسایل استحمام، شیوه‌های لباس پوشیدن یا کمک های ارتباطی را ارزیابی کند.
برای بهبود مهارت‌های اجتماعی و تمرکز در کودکانی که اختلال توجه و حس دارند تلاش کند.
برای دریافت خدمات کاردرمانی و گفتاردرمانی و توانبخشی با شماره ۰۹۰۵۴۱۴۶۹۱۱ تماس بگیرید.
نقاشی با رنگ‌های متضاد برای کاردرمانی
اهداف تمرین: افزایش توجه و تمرکز در کودکان با نیازهای ویژه و بهبود علایق کلیشه‌ای و تکراری در آنها و برقراری روابط بهینه با والدین.
روش انجام : این تمرین را می‌توان از مراحل ساده شروع و بعد به تدریج پیچیده‌تر کرد که بعضی از مراحل انجام آن به شکل زیر است:
مرحله اول:
روی صفحه کاغذ آچار ابتدا دو تصویر از اشکال هندسی ساده نظیر دو دایره ، مربع یا مثلث کشیده شده و بعد هر دو را با رنگ‌های متضاد رنگ آمیزی می‌کنیم. رنگ‌های متضاد عبارتند از: ( سبز- قرمز)،( زرد- بنفش)،(آبی- نارنجی)،( سیاه-سفید)،( سیاه- قرمز)،( صورتی- خاکستری).
مرحله دوم:از کودک خواسته می‌شود که یکی از اشکال را ترسیم کرده و بعد با کمک پدر یا مادر آن را رنگ آمیزی کند.
مرحله سوم: شکل بعدی را هم کودک به طریق قبلی و با کمک والدین ترسیم و رنگ آمیزی می‌کند.
مرحله چهارم: 3 تصویر کشیده می‌شود به عنوان نمونه 3 دایره که دایره وسط قرمز و دو دایره طرفین سبز باشند و باز از کودک خواسته می‌شود که به شیوه قبلی ترسیم و رنگ آمیزی کند.
مرحله پنجم:تعداد از 3 شکل به 4 شکل افزایش پیدا می‌کند.
مرحله ششم: یکی از اشکال تغییر می‌کند. یعنی اگر چهار شکل کشیده شده یکی مربع و بقیه را دایره ترسیم کنیم.
مرحله هفتم: در این مرحله ترکیبی از اشکال به تصویر کشیده می‌شود به عنوان نمونه مربعی کشیده می‌شود که در آن دو دایره وجود دارند
مرحله هشتم: به اشکال ترکیبی، شکل سومی هم اضافه می شود به عنوان نمونه مربعی با دو دایره که مثلثی روی مربع ترسیم شده است.
مرحله نهم: دو گروه شکل ترکیبی کشیده می‌شود.
مرحله دهم:سه گروه شکل ترکیبی کشیده می‌شود.
توضیحات لازم:
یکی از مهم‌ترین نکات در اجرای این تمرین توجه به این نکته است که کودکان در اجرای این تمرین باید به لحاظ مراحل تحول نقاشی در دومین مرحله باشند یعنی حداقل بتواند یک شکل هندسی ساده را ترسیم کنند.
نکته دیگر اینکه ماهیت رنگ‌های متضاد به این صورت است که حتما باید رنگ‌های تیره و روشن کنار هم قرار گیرند تا تضاد رنگ توجه کودک را به خود جلب کند. با توجه به اینکه می‌خواهیم سطح توجه و تمرکز را افزایش دهیم بهتر است که از رنگ‌های محرکی چون قرمز، نارنجی و زرد در کنار رنگ‌های ملایمی چون سبز، آبی و بنفش بیشتر استفاده کنیم و یا استفاده از رنگ‌هایی چون سفید و سیاه همراه با یکدیگر می‌تواند کمک کننده باشد.
این تمرین وقتی که با مشارکت والدین انجام شود موجب افزایش انگیزه کودک شده و سطح تحمل کاری‌اش را افزایش می‌دهد.
نمونه‌ای از تصاویر کشیده شده با رنگ‌های متضاد در فوق آورده شده است. این تمرین را می‌توان انفرادی، و یا بدون همراهی والدین و یا در گروه انجام داد ولی علت مسئله توجه و تمرکز بهتر است که حتی الامکان به صورت انفرادی انجام گیرد.مدت زمان اجرای این تمرین بسته به تحمل کودک بین 10 الی15 دقیقه است، که بعد افزایش می‌یابد.
کپی کردن تصاویر ساده به پیچیده برای کاردرمانی
اهداف تمرین
- افزایش درک روابط فضایی
- افزایش وضعیت توجه و تمرکز
- بهبود تعامل اجتماعی با همتایان
- بهبود ارتباط بین فردی
- افزایش انگیزه
- هدفدار کردن حرکات دست‌ها و انگشتان و کاهش حرکات کلیشه‌ای
- افزایش تمایل کودک به نقاشی کشیدن
نحوه انجام فعالیت
با توجه به مراحل 5 گانه تحول نقاشی در کودک یعنی مراحل (خط خطی کردن، ترسیم، اشکال هندسی ساده، ترسیم دو شکل هندسی کنار هم، ترکیب اشکال هندسی و مرحله کشیدن تصاویر) ابتدا کودک مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و بعد در هرکدام از مراحل با کودک شروع به کار می شود.
مراحل انجام کار
با توجه مرحله تحولی نقاشی کودک، مراحل انجام کار متنوع و زیاد است. به عنوان نمونه اگر کودک در مرحله اول تحول نقاشی یا خط خطی باشد مراحل انجام کار به این صورت است:
مرحله اول
در این مرحله از کودک خواسته می‌شود که خطوط درهم و برهمی را بدون هیچ‌گونه محدودیتی به تصویر بکشد.و در ابتدا تنها از یک مداد استفاده می‌کند.
مرحله دوم
در همین مرحله از کودک خواسته می‌شود که با مداد رنگی‌های مختلفی شروع به خط خطی کردن کند.
مرحله سوم
از کودک خواسته شده و به او یاد می‌دهیم که با کشیدن هدفمند خطوط در کنار هم اشکال هندسی ساده درست کند.
مرحله چهارم
به کودک یاد می دهیم که دو شکل هندسی را در کنار هم ترکیب کرده و بکشد. مثال
توضیحات لازم
اگر کودک مراحل اول و دوم از تحول نقاشی را گذرانده باشد یعنی می‌تواند دو شکل هندسی را در کنار هم کشیده و یا به صورت ترکیبی اشکال را بکشد.نکته مهمی که والدین باید به آن توجه کنند. این است که اکثر کودکان مبتلا به اختلال‌های طیف اتیسم در مراحل اول و دوم تحول نقاشی در جا می‌زنند.
و گذر آنها از این مراحل به مراحل بالاتر تا اندازه‌ی می‌تواند دشوار باشد.اما باید توجه کرد که باید روی تک تک این مراحل برای کودک وقت گذاشت. چرا که شاید گاهی اوقات کودک به مدت ۲ ماه و حتی بیشتر در یک مرحله باقی بماند تا یادگیری او برای کشیدن تصاویر تثبیت شده و بعد وارد مرحله بالاتر شود. اینجا است که خانواده‌ها باید صبور بوده و با تنوع تمرین راه را برای گذر کودک از ان مرحله یا مراحل اولیه باز کند.
این تمرین را می‌توان به صورت گروهی نیز انجام داد و یا می توان آن را با تمرینات 1و2 ترکیب نمود به این صورت که در کنار کپی کردن اعضای خانواده به ویژه مادر هم حضور داشته باشد.مدت زمان اجرای تمرین بسته به تحمل کودک می‌تواند از 15 دقیقه شروع شده و بعد به مرور افزایش پیدا کند.
آیا فیزیک درمانی و کاردرمانی مشابه هم هستند؟
اگرچه هر دو نوع درمان به بهبود کیفیت زندگی کودکان کمک می‌کند، تفاوت‌هایی بین آنها وجود دارد. فیزیک درمانی با انتشار درد، قدرت دامنه‌ی حرکتی مفاصل، استقامت و عملکرد حرکتی درشت سروکار دارد، درحالی که کاردرمانی بیشتر با مهارت‌های حرکتی ظریف، مهارت‌های درکی بینایی، مهارت‌های شناختی و پردازش حسی سر و کار دارد. کاردرمانگرها در مکان‌های متفاوتی کار می‌کنند از جمله مدارس استثنایی، بیمارستان‌ها، مراکز توانبخشی، مراکز بهداشت روانی، مراکز خصوصی یا شخصی، درمانگاه کودکان و آسایشگاه.
هدف از کاردرمانی چیست؟
واضح است که کاردرمانگران، به دنبال دادن استقلال و افزایش توانایی افراد مستعد این بیماری‌اند. برای مثال هستند افرادی که در سن‌های مختلف ممکن است به هر دلیلی بعد از سکته توانایی کلامی و جسمی و یا حرکتی خود را از دست بدهند و این دلیل باعث می‌شود که این افراد برای انجام فعالیت‌های روزمره خود به اشخاص دیگری از خانواده یا دوستان متکی باشند. بنابراین، کاردرمانگران برای بهبود وضعیت این افراد از تکنیک‌های تمرینی، متفاوتی استفاده می‌کنند.
اما یک سوالی که بیشتر اوقات ممکن است ذهن مراجعه کنندگان را درگیر کند. هزینه “یک جلسه کاردرمانی” یا جلسات آن چگونه محاسبه می‌شود. آن هم به دلیل این است که در اکثر مواقع جلسات کاردرمانی بیماران طول میکشد. البته ناگفته نماند این تعداد جلسات و کلاس های کاردرمانی برای هر فردی متفاوت بوده و خواهد بود.
فرایند کاردرمانی چگونه است؟
به صورت کلی فرایند کاردرمانی شامل ارزیابی، طرح درمان، اجرا، و ارزیابی مجدد است. در مراحل بیماریابی و ارزیابی افرادی که نیاز به کاردرمانی دارند مشخص شده و در مراحل درمان با توجه به شرایط، امکانات و محدودیت‌ها طرح و زمان ریخته می‌شود و در نهایت مورد اجرا قرار می‌گیرد.
کاردرمانگران در چه زمینه‌های فعالیت می‌کنند؟
همان‌طور که می‌دانید کاردرمانگران بنا بر تجربه و تخصص و محیط کاری که دارند در زمینه‌های مختلفی می‌توانند فعالیت کنند و این طبقه‌بندی در کشورهای مختلف، متفاوت بوده است.برای مثال انجمن کاردرمانی کشور امریکا، زمینه‌های کاردرمانگران را به چند دسته کودکان و نوجوانان، سلامت و تندرستی، سلامت روان، استفاده از روانشناسی کاردرمانی، سالمندان و غیره دستهبندی کرده است.
سلامت و تندرستی:
حوزه‌های تمرین سلامت و تندرستی به دلیل افزایش نیاز خدمات مربوط به تندرستی، در کاردرمانی ایجاد شده است. درمانگران برای کمک برای بهبود سلامت و تندرستی بیماران خود می‌توانند بر موارد زیر متمرکز شوند:
- پیشگیری از صدمات و بیماری
- پیشگیری از شرایط ناگوار ثانویه
- ارتقای رفاه افراد داری بیماری‌های مزمن
- کاهش اختلافات مراقبت سلامت
- افزایش فاکتورهای موثر بر کیفیت زندگی
سلامت روان:
اختلالات سلامت روانی که ممکن است نیازمند کاردرمانی باشند شامل اسکیزوفرنی، اختلالات افسردگی، اختلالات اضطرابی، اختلال وسواسی جبری و اختلالات وابسته به آن مانند احتکار و اختلالات عصبی رشدی مانند اختلالات طیف در خودماندگی، اختلال کم توجهی یا بیش فعالی و اختلالات یادگیری است که کاردرمانگران برای درمان به آنها کمک می‌کنند تا مهارت‌های زیر را بدست بیاورند:
- حفظ زمانبندی
- مهارت‌های مقابله‌ای
- مدیریت دارو
- مدیریت مالی
- مراقبت از فرزندان
- مهارت‌های خود مراقبتی و بهداشتی
آیا کاردرمانی به بیماران و افراد با نیازهای ویژه کمک می‌کند؟
یکی از پرتکرارترین سوالات که احتمال دارد برای شما هم پیش‌آمده باشد؛ این است که آیا کاردرمانی می‌تواند به مستقل شدن کودکان با نیازهای خاص کمک کند یا نه؟ یعنی این افراد با استفاده کردن از تکنیک‌های کار درمانگران‌ها می‌توانند کارهای شخصی خود را مثل لباس پوشیدن، حمام رفتن و غیره را به راحتی و بدون هر نوع کمکی انجام دهند.
عموماً کاردرمانگران برای مستقل کردن کودکان استثنایی به بهبود صفات گوناگونی مثل موارد زیر کمک می‌کنند:
- کمک کردن به افزایش تمرکز کودکانی که دچار مشکلات مربوط به توجه و حافظه هستند.
- بهبود مهارت‌های حرکتی که در توانایی کودک برای نوشتن و در دست گرفتن اشیا مشکل دارند.
- بهبود مهارت‌های مربوط به توانایی حرکتی از قبیل هماهنگی جسمانی، راه رفتن پریدن یا پرت کردن اشیا
- بهبود هماهنگی چشم و دست، بهبود مهارت‌های مراقبت از خود از قبیل غذا خوردن، حمام کردن، لباس پوشیدن و مسائل مربوط به بهداشت شخصی آنها
چه کودکانی به کاردرمانی نیاز دارند؟
اگر چه در اغلب اوقات کودکانی که به دنیا می‌آیند به طور طبیعی رشد می‌کنند و بزرگ می‌شوند اما با این وجود هستند بچه‌هایی که بنا بر هر دلیلی در رشد و بزرگ شدن خود با مشکلات متعددی از قبیل اختلالات جسمانی، اجتماعی، یا شناختی روبرو می‌شوند.
گاهی اوقات این مشکلات آنچنان مخفی و پنهان هستند که والدین از شرایط جسمی و ذهنی این کودکان آگاه نیستند. اما در کل کودکانی که ویژگی‌های زیر را داشته باشند به کاردرمانی نیاز دارند:
مشکلات مربوط به نقایص مادرزادی یا وجود برخی بیماری‌های قلبی، اسپینا بیفیدا (شکاف مادرزادی بین مهره‌ها به صورت آشکار یا پنهان را اسپینا بیفیدا می‌گویند.)
مشکلات ارتوپدی از قبیل شکستگی استخوان یا ضربه تروماتیک به مغز یا ستون فقرات
مشکلات مثل سوختگی، آرتروز، فلج مغزی، قطع عضو، اختلالات یادگیری، به تاخیر افتادن رشد و…
برای کودکان و نوجوانان چه تکنیک‌های کاردرمانی وجود دارد؟
- بودن روش‌هایی برای کمک به کودکان و نوجوانان جهت بهبود دست‌خط آنها
- کمک کردن به کودکانی که دچار ناتوانی‌های مادرزادی هستند.
- ارائه رژیم‌های غذایی به آنها و برنامه سلامت تغذیه‌ای به مدارس جهت جلوگیری از چاقی
- ارتقای شیوه‌های عملکرد اجتماعی کودکان اوتیسم و کودکان با مشکلات ذهنی
- توجه کردن به کودکانی که مشکلات روانی و اجتماعی دارند.
آیا برای کاردرمانی محدودیت سنی وجود دارد؟
بهتر است بدانیم که کاردرمانی برای تمام سنین از کودکی گرفته تا میان سالی و پیری وجود دارد. برای مثال پسربچه‌ایی که دست‌خطش خوب نیست و یا نوزادی که دارای نقص مادرزادی است و یا افرادی بزرگسالی که ممکن است به علت سانحه و یا سکته مغزی یا قلبی توانایی حرکتی و جسمی خود را از دست داده‌اند. می‌تواند برای درمان و بهتر شدن شرایط خود به کاردرمانگران مراجعه کنند.
آیا محیط روی کار درمانگران تاثیر می‌گذارد؟
متخصصین کاردرمانی با بهره‌گیری از دانش خود تشخیص می‌دهند که محیط چه اثراتی بر توانایی فرد برای انجام وظایف روزمره دارد.متخصص کاردرمانی تعادل، هماهنگی، استقامت، قدرت، ایمنی، توجه، توانایی حل مسئله، قدرت بینایی، توانایی‌های ارتباطی و عملکردهای دیگر بیمار را در پیشبرد زندگی روزانه ارزیابی می‌کند.
این کاردرمانگران علاوه بر ارزیابی توانایی‌های عملکردی بیمار، محیط سکونت وی را نیز مورد سنجش قرار داده تا موانعی که کارایی بیمار را کاهش می‌دهد را شناسایی کنند به عنوان مثال مواردی، همانند لق شدن نرده راه پله، که ممکن است خطر افتادن بیمار را افزایش دهد یا مشکلاتی که فرد را در معرض خطرات جدی دیگری، مثل برق گرفتگی، آتش سوزی و غیره قرار می‌دهد را شناخته و در رفع آن بیشترین تلاش خود را به کار می‌برند.
در نهایت
کاردرمانان به افراد مراجعه کننده به آنها کمک می‌کنند تا فعالیت‌های جسمانی روزانه‌ی خود را بهبود بخشند. آنان می‌توانند با به کار بردن تکنیک‌های شناخته شده شرایط زندگی اجتماعی و ارتباطی خود را بهتر کنند.
خانواده توانمند به خانواده‌های کودکان با نیازهای ویژه چه کمکی می‌کند؟
ما در خانواده توانمند تلاش می‌کنیم تا کودکان با نیازهای ویژه به همراه خانواده‌شان از کلیه خدمات آموزشی، درمانی، مهارتی و محصولات (لوازم توانبخشی، اسباب‌بازی، کتاب، صنایع دستی و…) متناسب با نیازهای خود بدون هرگونه محدودیت زمانی و مکانی از خدمات گفته شده بهره‌مند شوند.
جهت استفاده یا مشاوره گرفتن از خدمات خانواده توانمند باید چکار کنیم؟
۱. در قسمت ورود /ثبت‌نام خدمات گیرنده ثبت‌نام کنید.
۲.خدمات یا محصول مورد نظر خود را جست‌وجو و یا در صورت تمایل رزو کنید.
۳. از طریق شماره تلفن ۰۹۰۵۴۱۴۶۹۱۱ مشاوره و آگاهی لازم را دریافت کنید.
چگونه می‌توان محصولات و خدمات خود را در سایت خانواده توانمند معرفی کنیم؟
جهت ثبت خدمات و محصولات خود در سایت؛ شما عزیزان می‌توانید فرم همکاری را پر کنید تا تیم خانواده توانمند در اسرع وقت جهت هماهنگی لازم با شما تماس بگیرند.
