کاردرمانی ذهنی چیست ؟

کاردرمانی ذهنی یکی از شاخه‌های مهم کاردرمانی می‌باشد که به درمان و کاهش مشکلات ذهنی در کودکان کمک می‌کند. کاردرمانی ذهنی در کودکان با بهره‌گیری از متدهای تخصصی به آموزش مفاهیم شناختی و تقویت مهارت‌ها و کارکردهای اجرایی مغز در زمینه ذهنی و درکی می‌پردازد. نوعی درمان تخصصی‌تر هم در این نوع کاردرمانی وجود دارد به نام کاردرمانی ذهنی – آموزشی که در این بخش آموزشی؛ کودکان با مفاهیم رنگ‌ها ، میوه‌ها،حیوانات، مشاغل و مجموعا مفاهیم پیش دبستانی آشنا می‌شوند. حتی شما میتوانید با انجام تمرینات کاردرمانی ذهنی به کودکان شانس زندگی بهتر را بدهید.

کاردرمانی ذهنی چه کاربردی دارد؟

• اختلالات نافذ رشد از جمله اوتیسم
• اختلال کم توجهی یا بیش فعالی
• فلج مغزی
• ضربه مغزی
• اختلالات یادگیری مانند اختلال در خواندن و نوشتن، اختلال دیکته نویسی، اختلال در محاسبات ریاضی و …
• ضعف در مهارت‌های ترسیمی
• تاخیر رشدی کودکان
• مشکلات درکی شناختی
• اختلالات مخچه‌ای اختلالات رفتاری مانند پرخاشگری ، ناخن جویدن و …
• سندرم‌های ژنتیکی مانند سندرم داون
• استرس و اضطراب شدید
• فوبیا 
• شیزوفرنی
• اختلال حواس و حافظه
• مشکلات ارتباطی
• وسواس فکری _ عملی
• مشکلات روحی همچون افسردگی

پیشنهادی: چند روش ساده برای کاردرمانی سکته مغزی 

ابزار کاردرمانی ذهنی

با توجه به متنوع بودن اختلالات و تمرینات کاردرمانی و همچنین متفاوت بودن سنین افراد، ابزارهای که کلینک‌ها و متخصصین کاردرمانی برای درمان به کاری می‌برند متفاوت است. برای مثال بخشی از این ابزارها عبارتند از:

• انواع آلات موسیقی، هدفون، میکروفون، طبل ارگ سنتور جاز دستگاه ضبط و پخش
• اتاق تمرین درمانی
• سطح شیب دار یا رمپ و پله
• آینه قدی
• اسکوتر
• تخت سی پی تشک ضخیم
• نردبان زمینی
• بالانس بیم
• صندلی سی پی
• ترامپولین
• واکر معکوس
• کیسه شن
• ابزار اتاق تاریک
• شمع
• چراغ قوه
• ابزارهای نوردار
• تجهیزات اتاق ماساژ
• ویبراتور حرارتی
• ویبراتور مینی
• شمع معطر
• تجهیزات آروماتراپی
• بالشت برای فرم دهی در سایزهای مختلف با درجات  سفتی مختلف
• حوله‌های نرم
• تخت های ماساژ به همراه صندلی
• تجهیزات پخش موسیقی
• سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی 
• ملحفه
• ابزار اتاق ارزیابی
• پرديوپگ برد کامل
• پرديوپگ برد ساده
• ویگوریمتر
• استروگنوزیس برد با متعلقات
• بالب دینامومتر
• ویبراتور حرارتی
• تجهیزات اتاق بازی و آموزش درمانی
• خمیر بازی ،قیچی ،کاغذ،رنگ انگشتی،حباب ساز؛وایت برد،چهار پایه‌های پلاستیکی،تایمر،ماژیک

روش های فوق العاده مهم برای کاردرمانی ذهنی

 متد حسی حرکتی (Sensory motor approach)

این رویکرد بیشتر زمینه‌های حرکتی را شامل می‌شود به عنوان نمونه اختلال هماهنگی رشدی تا 5 سالگی ظاهر می‌شود و تظاهر حرکتی دارد ولی بعدا نیز به اختلالات یادگیری منجر می‌شود.مقصود اصلی رو تکامل رشدی و حرکتی می باشد( تکامل مایلستون‌ها)

 متد درکی حرکتی (perceptual motor)

در این سطح حرکات کودک معنی و مفهوم درکی و شناختی دارد و بیشتر جنبه‌های حرکتی که همراه با برنامه ریزی و طرح می‌باشد.مناسب برای کودکانی که به مهد کودک می‌روند و نیازمند مهارت‌های سطح بالاتر می‌باشند.اوج این فعالیت دوران پیش دبستانی و مدرسه می‌باشد.گره زدن یکی از فعالیت‌هایی احتیاج به آشنایی دارد.

 متد یکپارچگی حسی (sensory integration)

در این رویکرد کودک مرکز فعالیت قرار دارد. یکپارچگی حسی یک فرآیند عصبی رفتاری است.حاصل آن یک رفتار شکل می‌گیرد اطلاعات حسی که لازم و کافی برای یک رفتار است از قسمت‌های گوناگون مغز باهم یکپارچه می‌کند که در نتیجه یک رفتار انطباقی شکل می‌گیرد.( مانند بازی و ارتباط با همکلاسی‌ها)

متد شناختی (cognitive)

اختصاصا روی جنبه‌های شناختی( توجه، حافظه، حل مسأله، کاردهای اجرایی) متمرکز است.کاردرمانگر هر چیزی را که مانع انجام فعالیت‌های طبیعی فرد باشد تغيير می‌دهد. او در محیط زندگی و کار شخص تغییراتی می‌دهد تا او بهتر بتواند زندگی کند. در نوع کار فرد تغییراتی می‌دهد تا بهتر بتواند از عهده وظیفه‌های محوله خویش برآید. ابزارهای خاصی به شخص می‌دهد تا او با کمک آن‌ها بتواند بهتر کارهایش را انجام دهد و مهارت‌های شخص را در انجام فعالیت‌هایش افزایش می‌دهد.

در این قسمت از تکنیک‌های که در کاردرمانی کودکان  توسط خانواده موثر هستند را معرفی می‌کنیم تا خانواده‌ها در تعطیلات و اوقات فراغت انجام دهند.

پیشنهادی: درمان کودکان فلج مغزی یا سی پی با کاردرمانی

نقش خانواده‌ها در درمان مشکلات ذهنی کودکان

 خانواده‌ها در منزل (الفیای کاردرمانی ذهنی در منزل) برای انجام تمرینات کاردرمانی ذهنی می‌توانند از انواع بازی استفاده کنند تا کودکان مهارت‌های ذهنی لازم برای داشتن زندگی خوب را کسب کنند.در ادامه تمرینات ارائه می‌شود.

کم توانی ذهنی به محدودیت‌های بنیادی در کارکرد فعلی کودکان اشاره دارد که به طور معناداری پایین‌تر از حد میانگین است.کاردرمانی در حیطه ذهن،با ارایه فعالیت‌هایی سعی در بهبود سطح توانایی‌های فرد دارد.

بازی برای تقویت حافظه

• تعدادی توپ با رنگ و سایز متفاوت در محیط قرار می‌دهیم  و از کودک می‌خواهیم که توپ‌ها را به دقت نگاه کند. سپس آن‌ها را جمع کرده و از او در مورد چیدمان توپ‌ها سوال می‌کنیم،به عنوان مثال توپ قرمز کجا بود یا دورترین توپ چه رنگی داشت
• لیستی از میوه (حیوان یا اعضای بدن) را برای کودک می‌خوانیم. تعدادی فلش کارت روبرویش قرار داده و از او می‌خواهیم میوه‌هایی که در لیست بود را جدا کند.
• درون قوطی‌های مختلف مقداری برنج،سکه،لوبیا و … می‌ریزیم که صداهای متفاوت ایجاد کند.حال یکی از قوطی‌ها را تکان می‌دهیم و از کودک می‌خواهیم صدای مشابه با صدایی که شنیده را با تکان دادن سایر قوطی‌ها پیدا کند.
• پشت کمر کودک الگوی خاصی را می‌کشیم و از او می‌خواهیم که الگو را برای ما انجام دهد.برای مثال دوتا بالا، سه تا چپ
•  در حین بازی به کودک الگوی خاصی می‌دهیم.برای مثال وقتی صدای زنگ شنیدی دست بزن یا وقتی به مانع رسیدی بپر!

بازی برای هماهنگی چشم و دست

•  ابتدا با خلال دندان به کمک کودک تعدادی سوراخ روی کاغذ ایجاد می‌کنیم و سپس از کودک می‌خواهیم که از درون سوراخ‌ها نخ را عبور دهد.
• دو کاسه نزدیک به هم قرار می‌دهیم و در یکی از آنها برنج م‌یریزیم.و از کودک می‌خواهیم که با قاشق برنج را داخل ظرف دیگر بریزد.
•  دو خط موازی و با فاصله از هم می‌کشیم و از کودک می‌خواهیم با مداد، خطی از میان این دو عبور دهد به طوری که با دو خط کناری برخورد نکند.( به تدریج فاصله دو خط کناری را کم می‌کنیم.)
•  توپی را به یک نخ آویزان می‌کنیم و مقابل کودک می‌گیریم و از او می‌خواهیم بصورت یک در میان با دو دست و بعد با یک دست به توپ بزند.
• ظرفی از حبوبات را تهیه کرده و از کودک می‌خواهیم تا یکی از انواع آن را جدا کند.
•  از کودک می‌خواهیم روی یک چهارپایه بایستد.قطعات پازل را در کنار چهارپایه روی زمین می‌گذاریم و صفحه پازل را روبروی کودک روی دیوار نصب می‌کنیم. حال از کودک می‌خواهیم بنشیند، یکی یکی قطعات پازل را بردارد، بلند شود و آن‌ها را در جای مناسب قرار دهد.

بازی برای تقویت توجه و تمرکز

•  طرح‌های ساده‌ای به صورت ناقص روی کاغذ می‌کشیم و از کودک می‌خواهیم جزء حذف شده در تصاویر را تشخیص دهید. برای مثال تصویر آدم بدون چشم، تصویر موش بدون دم
•  روی کمر کودک یکی از حروف الفبا ( یا اشکال هندسی) را می‌کشیم و از او می‌خواهیم حرفی که کشیدیم را روی کاغذ بکشد یا بام ببرد
•  روی زمین مسیری را با توپ برای کودک مشخص می‌کنیم و از او می‌خواهیم در مسیر مشخص شده راه برود.

نکته: برای انجام کاردرمانی در منزل و از راه دور توسط خانواده‌ها باید به یکسری نکات توجه کرد تا به نتیجه دلخواه برسیم.

5 روش کاردرمانی ذهنی از راه دور برای کودکان

 والدین را به ایجاد یک برنامه منظم و ثابت تشویق کنید.

همه کودکان به یک برنامه ثابت و منظم در زندگی خود نیاز دارند، حال آنکه کودکان با نیازهای ویژه، حتی بیشتر به آنها احتیاج دارند. در ادامه باید گفت همین مساله در همه گیری کرونا باعث شده که دادن تغییرات اساسی در یادگیری کودکان به خصوص کودکان با نیازهای ویژه، دشوار بنماید.

 به همین منظور، کاردرمانگران در کلینیک‌های کاردرمانی والدین دانش‌آموزان با نیازهای ویژه را تشویق می‌کنند که یک برنامه روزانه درمانی و منظم برای یادگیری فرزندانشان در خانه تنظیم کنند.

 از خانه به عنوان منبع فرصت استفاده کنید.

در کار با کودکان، کاردرمانگران ترغیب می‌شوند تا خانواده‌ها را تشویق کنند که چگونه می‌توانند از مواد داخل خانه خود برای کمک به کودکان خود در زمینه غنی سازی زبان استفاده کنند. گردش در اطراف خانه و بیرون از خانه برای یافتن موارد خاص و صحبت در مورد آنها می‌تواند روش خوبی برای ساخت واژگان روزمره باشد.

 از منابع دیجیتال برای ارتقا تعامل استفاده کنید.

کودکان  تمایل به یادگیری تعاملی دارند و به اینگونه روش‌ها به خوبی پاسخ می‌دهند. بسیاری از کاردرمانگران به دنبال تمرینات دیجیتالی هستند که بتواند توانایی دست ورزی این کودکان را در حال حرکت کردن ارتقا دهند. در واقع جایی که بتوانید در آنجا برنامه‌های تعاملی را برای کار درمانی از راه دور پیدا کنید نرم افزار google app است.

 نیازهای اجتماعی-عاطفی کودکان استثنایی را برطرف کنید.

هنگام تدریس از راه دور کاردرمانگران نیازهای اجتماعی-عاطفی کودکان را همراه با نیازهای تحصیلی آنها به عنوان یک اولویت بالا نگه دارند. کودکان نمی‌توانند بیاموزند وقتی از حوادث جهانی استرس داشته باشند و تمام فکرشان این مسائل باشد و احساس ناتوانی می‌کنند در برابر گستردگی اطلاعاتی که دریافت می‌کنند.

 ارتباط خانواده را در اولویت قرار دهید.

بسیاری از کاردرمانگران اذعان کرده‌اند، گرچه آنها با اکثر دانش آموزان خود به گونه‌ای ارتباط معناداری برقرار کرده‌اند، اما در مورد خانواده‌های آنها اینگونه نیست. آنها به سختی می‌توانند والدین را در خارج از جلسه یا کنفرانس ببینند و این موضوع باید تغییر کند.خانواده ها باید ارتباط خود را با کاردرمانگر حفظ کنند.

خانواده توانمند به خانواده‌های کودکان با نیازهای ویژه چه کمکی می‌کند؟

ما در خانواده توانمند تلاش می‌کنیم تا کودکان با نیازهای ویژه به همراه خانواده‌شان از کلیه خدمات آموزشی، درمانی، مهارتی و محصولات فروشگاهی (لوازم توانبخشی، اسباب‌بازی، کتاب، و…) متناسب با نیازهای خود بدون هرگونه محدودیت  زمانی و مکانی از خدمات گفته شده بهره‌مند شوند.