کاردرمانی ذهنی یکی از راهکار درمانی است. استفاده از خدمات کاردرمانی ذهنی محدودیت سنی ندارد. بزرگسالان و کودکان متناسب با نیازشان می توانند از اقدامات کاردرمانی ذهنی استفاده کنند. در این مقاله به نقش کاردرمانی ذهنی در توانمندسازی افراد می پردازیم.

کاردرمانی ذهنی چیست ؟

کاردرمانی ذهنی یکی از شاخه‌های مهم کاردرمانی می‌باشد که به درمان و کاهش مشکلات ذهنی افراد کمک می‌کند. با بهره‌گیری از متدهای تخصصی به آموزش مفاهیم شناختی و تقویت مهارت‌ها و کارکردهای اجرایی مغز در زمینه ذهنی و درکی می‌پردازد.

نوعی درمان تخصصی‌تر هم در این نوع کاردرمانی وجود دارد به نام کاردرمانی ذهنی – آموزشی که در این بخش آموزشی؛ کودکان با مفاهیم رنگ‌ها، میوه‌ها،حیوانات، مشاغل و مجموعا مفاهیم پیش دبستانی آشنا می‌شوند. حتی شما میتوانید با انجام تمرینات کاردرمانی ذهنی به کودکان شانس زندگی بهتر را بدهید.

کاردرمانی ذهنی چه کاربردی دارد؟

از خدمات کاردرمانی ذهنی برای بسیاری از اختلالات می توان استفاده کنید از جمله:

• اختلالات نافذ رشد از جمله اوتیسم
• اختلال کم توجهی یا بیش فعال
• فلج مغزی
• ضربه مغزی
• اختلالات یادگیری مانند اختلال در خواندن و نوشتن، اختلال دیکته نویسی، اختلال در محاسبات ریاضی و …
• ضعف در مهارت‌های ترسیمی
• تاخیر رشدی کودکان
• کودکان کم توان ذهنی
• مشکلات درکی شناختی
• اختلالات مخچه‌ای اختلالات رفتاری مانند پرخاشگری ، ناخن جویدن و …
• سندرم‌های ژنتیکی مانند سندرم داون
• استرس و اضطراب شدید
• فوبیا 
• شیزوفرنی
• اختلال حواس و حافظه
• مشکلات ارتباطی
• وسواس فکری _ عملی
• مشکلات روحی همچون افسردگی
• سکته مغزی
• پارکینسون

روش ها و ابزارهای کاردرمانی ذهنی

کاردرمانگران در ابتدا فرد را ارزیابی می کنند. ارزیابی شاید چند جلسه طول بکشد. بعد از ارزیابی فرد کودک یا بزرگسال و تشخیص نیاز فرد برنامه درمانی کودک را طراحی می کنند. در برنامه درمانی از روش و ابزارهای کاردرمانی ذهنی مختلف استفاده می کنند. از جمله روش های کاردرمانی ذهنی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

 حسی حرکتی (Sensory motor approach)

این رویکرد بیشتر زمینه‌های حرکتی را شامل می‌شود. به عنوان نمونه اختلال هماهنگی رشدی تا 5 سالگی ظاهر می‌شود و تظاهر حرکتی دارد ولی بعدا نیز به اختلالات یادگیری منجر می‌شود. مقصود اصلی رو تکامل رشدی و حرکتی می باشد.

درکی حرکتی (perceptual motor)

در این سطح حرکات کودک معنی و مفهوم درکی و شناختی دارد و بیشتر جنبه‌های حرکتی که همراه با برنامه ریزی و طرح می‌باشد.مناسب برای کودکانی که به مهد کودک می‌روند و نیازمند مهارت‌های سطح بالاتر می‌باشند. اوج این فعالیت دوران پیش دبستانی و مدرسه می‌باشد.گره زدن یکی از فعالیت‌هایی احتیاج به آشنایی دارد.

یکپارچگی حسی (sensory integration)

در این رویکرد کودک مرکز فعالیت قرار دارد. یکپارچگی حسی یک فرآیند عصبی رفتاری است.حاصل آن یک رفتار شکل می‌گیرد اطلاعات حسی که لازم و کافی برای یک رفتار است از قسمت‌های گوناگون مغز باهم یکپارچه می‌کند که در نتیجه یک رفتار انطباقی شکل می‌گیرد.( مانند بازی و ارتباط با همکلاسی‌ها)

 شناختی (cognitive)

اختصاصا روی جنبه‌های شناختی( توجه، حافظه، حل مسأله، کاردهای اجرایی) متمرکز است. کاردرمانگر هر چیزی را که مانع انجام فعالیت‌های طبیعی فرد باشد تغيير می‌دهد. او در محیط زندگی و کار شخص تغییراتی می‌دهد تا او بهتر بتواند زندگی کند. در نوع کار فرد تغییراتی می‌دهد تا بهتر بتواند از عهده وظیفه‌های محوله خویش برآید. ابزارهای خاصی به شخص می‌دهد تا او با کمک آن‌ها بتواند بهتر کارهایش را انجام دهد و مهارت‌های شخص را در انجام فعالیت‌هایش افزایش می‌دهد.

ابزار کاردرمانی ذهنی

با توجه به متنوع بودن اختلالات و تمرینات کاردرمانی و همچنین متفاوت بودن سنین افراد، ابزارهای که کلینک‌ها و متخصصین کاردرمانی برای درمان به کاری می‌برند متفاوت است. برای مثال بخشی از این ابزارها عبارتند از:

• انواع آلات موسیقی، هدفون، میکروفون، طبل ارگ سنتور جاز دستگاه ضبط و پخش
• اتاق تمرین درمانی
• سطح شیب دار یا رمپ و پله
• آینه قدی
• اسکوتر
• تخت سی پی تشک ضخیم
• نردبان زمینی
• بالانس بیم
• صندلی سی پی
• ترامپولین
• واکر معکوس
• کیسه شن
• ابزار اتاق تاریک
• شمع
• چراغ قوه
• ابزارهای نوردار
• تجهیزات اتاق ماساژ
• ویبراتور حرارتی
• ویبراتور مینی
• شمع معطر
• تجهیزات آروماتراپی
• بالشت برای فرم دهی در سایزهای مختلف با درجات  سفتی مختلف
• حوله‌های نرم
• تخت های ماساژ به همراه صندلی
• تجهیزات پخش موسیقی
• سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی 
• ملحفه
• ابزار اتاق ارزیابی
• پرديوپگ برد کامل
• پرديوپگ برد ساده
• ویگوریمتر
• استروگنوزیس برد با متعلقات
• بالب دینامومتر
• ویبراتور حرارتی
• تجهیزات اتاق بازی و آموزش درمانی
• خمیر بازی، قیچی،کاغذ،رنگ انگشتی،حباب ساز؛وایت برد،چهار پایه‌های پلاستیکی،تایمر،ماژیک

نقش خانواده‌ها در درمان مشکلات ذهنی کودکان

خانواده ها در مسیر توانبخشی از جمله کاردرمانی ذهنی نقش مهمی دارند. خانواده با انجام تمرینات کاردرمانی در منزل می توانند مسیر کاردرمانی را برای کودکان و بزرگسالان راحت تر کنند.

کاردرمانی ذهنی در منزل برای کودکان و بزرگسالان با شیوه های مختلف انجام می شود. در کاردرمانی ذهنی در منزل برای کودکان معمولا به خانواده ها انواع بازی را معرفی می کنند. بازی در کاردرمانی ذهنی کودکان نقش مهمی دارد.

 خانواده‌ها در منزل برای انجام تمرینات کاردرمانی ذهنی می‌توانند از انواع بازی استفاده کنند تا کودکان مهارت‌های ذهنی لازم برای داشتن زندگی خوب را کسب کنند.در ادامه تمرینات ارائه می‌شود.

4بازی برای تقویت حافظه

1. تعدادی توپ با رنگ و سایز متفاوت در محیط قرار می‌دهیم  و از کودک می‌خواهیم که توپ‌ها را به دقت نگاه کند. سپس آن‌ها را جمع کرده و از او در مورد چیدمان توپ‌ها سوال می‌کنیم،به عنوان مثال توپ قرمز کجا بود یا دورترین توپ چه رنگی داشت
2. لیستی از میوه (حیوان یا اعضای بدن) را برای کودک می‌خوانیم. تعدادی فلش کارت روبرویش قرار داده و از او می‌خواهیم میوه‌هایی که در لیست بود را جدا کند.
3. درون قوطی‌های مختلف مقداری برنج،سکه،لوبیا و … می‌ریزیم که صداهای متفاوت ایجاد کند.حال یکی از قوطی‌ها را تکان می‌دهیم و از کودک می‌خواهیم صدای مشابه با صدایی که شنیده را با تکان دادن سایر قوطی‌ها پیدا کند.
4. پشت کمر کودک الگوی خاصی را می‌کشیم و از او می‌خواهیم که الگو را برای ما انجام دهد.برای مثال دوتا بالا، سه تا چپ
5.  در حین بازی به کودک الگوی خاصی می‌دهیم.برای مثال وقتی صدای زنگ شنیدی دست بزن یا وقتی به مانع رسیدی بپر!

هماهنگی چشم و دست با 6 بازی

1.  ابتدا با خلال دندان به کمک کودک تعدادی سوراخ روی کاغذ ایجاد می‌کنیم و سپس از کودک می‌خواهیم که از درون سوراخ‌ها نخ را عبور دهد.
2. دو کاسه نزدیک به هم قرار می‌دهیم و در یکی از آنها برنج م‌یریزیم.و از کودک می‌خواهیم که با قاشق برنج را داخل ظرف دیگر بریزد.
3.  دو خط موازی و با فاصله از هم می‌کشیم و از کودک می‌خواهیم با مداد، خطی از میان این دو عبور دهد به طوری که با دو خط کناری برخورد نکند.( به تدریج فاصله دو خط کناری را کم می‌کنیم.)
4.  توپی را به یک نخ آویزان می‌کنیم و مقابل کودک می‌گیریم و از او می‌خواهیم بصورت یک در میان با دو دست و بعد با یک دست به توپ بزند.
5. ظرفی از حبوبات را تهیه کرده و از کودک می‌خواهیم تا یکی از انواع آن را جدا کند.
6.  از کودک می‌خواهیم روی یک چهارپایه بایستد. قطعات پازل را در کنار چهارپایه روی زمین می‌گذاریم و صفحه پازل را روبروی کودک روی دیوار نصب می‌کنیم. حال از کودک می‌خواهیم بنشیند، یکی یکی قطعات پازل را بردارد، بلند شود و آن‌ها را در جای مناسب قرار دهد.

 تقویت توجه و تمرکز با 3بازی

1.  طرح‌های ساده‌ای به صورت ناقص روی کاغذ می‌کشیم و از کودک می‌خواهیم جزء حذف شده در تصاویر را تشخیص دهید. برای مثال تصویر آدم بدون چشم، تصویر موش بدون دم
2.  روی کمر کودک یکی از حروف الفبا ( یا اشکال هندسی) را می‌کشیم و از او می‌خواهیم حرفی که کشیدیم را روی کاغذ بکشد یا بام ببرد
3.  روی زمین مسیری را با توپ برای کودک مشخص می‌کنیم و از او می‌خواهیم در مسیر مشخص شده راه برود.

نکته: برای انجام کاردرمانی در منزل و از راه دور توسط خانواده‌ها باید به یکسری نکات توجه کرد تا به نتیجه دلخواه برسیم.

پنج روش کاردرمانی ذهنی از راه دور برای کودکان

توانمندسازی والدین در مسیر کاردرمانی نقش مهمی دارد. خانواده ها برای انجام تمرینات کاردرمانی ذهنی در منزل نیاز به کسب پیش نیازهای دارند در این قسمت روش های کاردرمانگران برای توانمندسازی والدین را معرفی می کنیم.

طراحی برنامه روزانه

برای انجام تمرینات کاردرمانی  ذهنی خانواده باید توانایی برنامه ریزی کردن را بیاموزند تا در مسیر توانبخشی کودکان بانیازهای ویژه یا عادی فشار نیاورند. گاها در مسیر کاردرمانی خانواده برای رسیدن به نتیجه دلخواهاشان به کودک فشار می آورند. تمرینات کاردرمانی ذهنی در منزل را بدون وقفه انجام می دهند و باعث بی انگیزگی کودک می شوند.

برای طراحی برنامه روزانه خانواده ها به داده های بسیاری از جمله زمان استراحت، نقاط قوت و ضعف کودک، وسایل مورد علاقه او و… نیاز دارند.

شناسایی فرصت های جذاب برای کاردرمانی ذهنی

برای انجام تمرینات کاردرمانی ذهنی خانواده ها نیاز به شناسایی موقعیت های مختلف خانه و محیط بیرون از خانه دارند. برای مثال برای انجام تمرینات کاردرمانی ذهنی برای تقویت حافظه می توانند از ویترین مغازه ها استفاده کنند. کودک در ابتدا ویترین را می بیند و بعد از او می پرسیم 5 وسیله که در ویترین دیده را در عرض مثلا 10 ثانیه بگوید.

خانواده ها می توانند از پتانسیل آشپزی برای انجام تمرینات کاردرمانی ذهنی کودکان استفاده کنند. به طور مثال وسایل پخت غذا را بروی میز بچینید و سپس از او بخواهید چشمانش را ببند و وسیله ای که برداشته است را بگوید.

استفاده از منابع دیجیتال

با پیشرفت تکنولوژی می توان از انواع اپلیکیشن ها و بازی های دیجیتالی برای انجام تمرینات کاردرمانی ذهنی استفاده کنید.کودکان تمایل به یادگیری تعاملی دارند و به اینگونه روش‌ها به خوبی پاسخ می‌دهند. بسیاری از کاردرمانگران به دنبال تمرینات دیجیتالی هستند که بتواند توانایی دست ورزی این کودکان را در حال حرکت کردن ارتقا دهند. در واقع جایی که بتوانید در آنجا برنامه‌های تعاملی را برای کار درمانی از راه دور پیدا کنید نرم افزار google app است.

توجه به نیازهای روحی کودک

به هنگام انجام آموزش و توانبخشی مجازی حتما باید شرایط  روحی کودک را در نظر بگیرید. اگر کودک شرایط روحی مناسبی نداشته باشد نمی تواند از فضای جلسه آنلاین کاردرمانی ذهنی استفاده کند. خانواده ها قبل از برگزاری جلسه آنلاین یا حضوری کاردرمانی ذهنی حتما شرایط روحی کودک را به کاردرمانگر اطلاع دهند.

 ارتباط کاردرمانگر با خانواده

کاردرمانگران برای تحقق اهداف کاردرمانی شان نیاز به پتانسیل خانواده ها دارند. کاردرمانگران برای شناخت پتانسیل خانواده نیاز به برقراری ارتباط دارند. خانواده ها در ارتباط با کاردرمانگران می توانند با نقش خود آشنا شوند و مهارت های لازم را کسب برای انجام تمرینات کاردرمانی ذهنی در منزل را کسب کنند.

کلام آخر

کاردرمانی ذهنی زمینه توانمندسازی  کودکان و بزرگسالان را فراهم می کند. درکاردرمانی ذهنی از روشها و ابزارهای مختلف کاردرمانی ذهنی متناسب با نیاز افراد استفاده می شود که در این مقاله به آن پرداختیم. در ضمن بازی های مناسب برای کاردرمانی ذهنی کودکان در منزل را معرفی کردیم. همین طور مهارت های موردنیاز خانواده ها برای انجام تمرینات کاردرمانی ذهنی در منزل را ارائه کردیم.

در صورت نیاز به خدمات مشاوره برای انجام کاردرمانی ذهنی و آشنایی با متخصصان مجرب کاردرمانی ذهنی و خرید ابزارکاردرمانی ذهنی می توانید با شماره 09054146911 تماس بگیرید.

خدمات سایت خانواده توانمند 

ما در خانواده توانمند تلاش می‌کنیم تا کودکان با نیازهای ویژه به همراه خانواده‌شان از کلیه خدمات آموزشی، درمانی، مهارتی و محصولات فروشگاهی (لوازم توانبخشی، اسباب‌بازی، کتاب، و…) متناسب با نیازهای خود بدون هرگونه محدودیت  زمانی و مکانی از خدمات گفته شده بهره‌مند شوند.