گفتار درمانی چیست؟
وسایل کاردرمانی جسمی
24/04/1400
بازی درمانی شناختی رفتاری
30/04/1400
علی پسرم 19 ماهشه، تا الان بهم نگفته مامان، بعضی وقت‌ها باباشو صدا میزنه ولی منو تا حالا صدا نزده! بعضی کلمات رو خیلی تکرار میکنه، مثلا به همه عزیز میگه، هرچی میگم بگو مامان، بابا، خاله ، دایی و … اصلا گوش نمیده، همه‌اش نگرانم.
تو این چند وقت کارم شده جستجو کردن تو اینترنت واسه اینکه مقاله و محتوی آموزشی بخونم تا ببینم علی مشکل داره یا رفتارش طبیعیه؟ و یا من زیادی حساس شدم. موندم پیش متخصص گفتاردرمانی ببرمش یا متخصص کودک؟ آخه این دوتا چیزی که من از این ور اون ور پرسیدم کارشون با هم فرق میکنه!
مطمئنم اولین دغدغه که برای خیلی از پدر و مادرها بخصوص مادرها به وجود میاد! شبیه همین نگرانی مادر علی است. عموما همه‌ی شما میگید نمیخوام روی بچه‌ام خودم برچسب بذارم! نمیخوام اعضای فامیلمون بفهمه که بچه‌ام مشکل داره! و خیلی نمیخوام‌های دیگه که شما خودتون بیشتر راجع بهشون میدونید. و اما” گفتار درمانی چیست؟“ما تو این مقاله قصد داریم شما رو با گفتار درمانی آشنا کنیم. تا بهتر با تخصص و عملکرد گفتاردرمانگرها آشنا بشید.
گفتار درمانی چیست؟
معمولا در تعریف گفتار درمانی گفته میشود،علمی است که به مطالعه،بررسی، و درمان اختلالات گفتار و زبان،و یا بهتر گفته باشم، اختلالات مربوط به برقراری ارتباط، می‌پردازد. گفتاردرمانی علمی بین رشته‌ای که از تلفیق علومی چون آناتومی، فیزیولوژی، روانشناسی، تعلیم و تربیت، هنر، زبانشناسی، و سایر علوم،بوجود آمده است.
براین اساس، گفتاردرمانگر فردی است که از این علوم آگاهی دارد، و می‌تواند با تلفیق مناسبی که از این علوم به عمل میآورد،به مطالعه،بررسی، تشخیص،و درمان نابسامانی‌های گفتار و زبان بپرازد.
آسیب شناس گفتار و زبان برای تشخیص و تمیز جنبه‌های بیمارگونه برقراری ارتباط از جنبه‌های سالم، نخست باید با روند طبیعی رشد و تحول و تکامل گفتار و زبان آشنا شود و عملکرد صحیح زبان را بداند. راستی اگر به دنبال این هستید که با چند روش ساده تمرین های گفتار درمانی را در خانه با کودکانتان انجام دهید. پشنهاد می‌کنیم که حتما “آموزش گفتاردرمانی در خانه ” را بخوانید.
مراحل رشد زبان
الف) تمامی کودکان از آغاز تولد از تار آواهای خود به عنوان وسیله‌ای برای اغنا نیازهای خویش و ارتباط گرفتن با والدین استفاده می‌کنند. که این عمل فیزیولوژیکی و انعکاسی است. در نهایت به مرور، این قبیل آواها و سروصداها رنگ و بوی ویژه‌ای به خود میگیرد و رفتاری از کودک سر میزند که ما از آن به عنوان قان و قون یاد می‌کنیم.این قان و قون در واقع تکرار یک زنجیره آوایی است.
ب)حدود 9 ماهگی از سن کودک، این قان و قون حالت آهنگین به خود میگیرد. این رفتار بازتابی از سلامت عملکرد مغز کودک است.پس اگر این رفتار را در کودک خود مشاهده کردید تا حدی می‌توان امیدوار بود که کودک شما مشکلی ندارد. این ویژگی در صداسازی‌های کودکان ناشنوا و یا زبان پریش مشاهده نمی‌شود. بنابراین در اولین فرصت پیشنهاد میشود که با یک گفتاردرمانگر مشاوره داشته باشند.
پیشنهادی: بازی های برای تقویت گفتار کودکان
ج) در مرحله سنی خاصی از رشد کودک، واج‌های خاصی در گفتار او ظاهر می‌شوند. یعنی، در حدود 3 سالگی واج‌های دولبی، و در سنین بالاتر به ترتیب واج‌های دندانی و یا دندانی لئوی، و سرانجام سایر واج‌ها در کودک پدیدار میشود. تا اینکه در سن 7 سالگی کودک می‌توانند تقریبا تمام واج‌های زبان مادری خود را تولید کند. از سوی دیگر، پیش از اینکه کودک در زمینه تولید واج‌ها مهارت کسب کند، مفاهیم نیز به تدریج از طریق شنیدن، دیدن،لمس کردن، در ذهن او ثبت و ضبط می‌شوند تا در موقع لزوم بیاد آورده شوند و مورد استفاده قرار گیرند.
سوالاتی مهمی که یک گفتاردرمانگر باید بداند:
یک گفتاردرمانگر همیشه در جلسه ارزیابی باید سوالاتی نظیر این موارد از والدین و افراد همراه مراجعه کننده بپرسند.
- آیا کودک در سن معین، قان و قون وقان وقون آهنگین داشته است؟
- آیا کودک در سن معین از واژه‌های انفرادی استفاده کرده است؟
- آیا تعداد واژگان کودک مناسب سن او هست؟
- آیا کودک می‌تواند واج‌ها را خواه به طور انفرادی و خواه در گفتار پیوسته صحیح تلفظ کند؟
- آیا گفتار و زبان کودک در مقایسه با گفتار و زبان کودکان همسن و سال او از تفاوت چشمگیری برخوردار است؟
فقدان واژگان، عدم توانایی کودک در تولید صحیح واج‌ها، و یا اختلال در بکارگیری گفتار پیوسته، هر کدام به نوبه خود ارزش تشخیص ویژه‌ای برای گفتاردرمانگر دارد که برای دستیابی او به یک تشخیص صحیح کمک بسزایی میکند. گفتار درمانگر در مسیر گفتاردرمانی، به ارزیابی دقیق کودک در جنبه‌های رشد جسمی و عاطفی، مطالعه و بررسی تاریخچه رشد کودک، و نیز اطلاعات دقیق و گسترده‌ای از محیط خانوادگی او نیاز دارد.
چه کسانی به گفتاردرمانی نیاز دارند؟
اولین سوالی که هنگام تماس با تیم پشتیبانی خانواده توانمند می‌پرسند این است که از کجا بفهمیم که بچه من به گفتار درمانی نیاز دارد؟ برای همین لازم دانستیم که خدمت شما عزیزان بگوییم که:گفتاردرمانگران معمولا اختلالات ارتباطی را به چهار مقوله کلی تقسیم‌بندی می‌نمایند. که در آن افرادی که نیازمند گفتار درمانی هستند شامل کسانی‌اند که اختلال در زبان دارند یا اختلال در تولید واج‌ها دارند و یا کسانی که اختلال در روانی گفتار، و اختلال در صوت دارند.
۱.اختلال در زبان
اختلالات زبان را معمولا می‌توان به چندین نوع تقسیم بندی نمود:
الف) تاخیر در رشد و تکامل گفتار و زبان
ب) عقب ماندگی ذهنی
ج) زبان پریشی مادرزادی و زبان پریشی دوران رشد
د)اوتیسم
ه) زبان پریشی در افراد بزرگسال یا آفازی اکتسابی
و) ناشنوایی
پیشنهادی: تمرینات گفتاردرمانی بزرگسالان
الف) تاخیر در رشد و تکامل گفتار و زبان
از ویژگی‌های زبانی بارز کودکان مبتلا به تاخیر رشد و تکامل گفتار و زبان، فقدان واژگان است. بنابراین، چنین کودکانی ، توانش ذهنی لازم به منظور درک گفتار اطرافیان را ندارند. این ناتوانی به نوبه خود اختلالاتی را در سایر جنبه‌های رشد کودک، از جمله، گفتار یادگیری، رفتار، تطابق، بلوغ روانی و عاطفی، موجب خواهد شد.
بعضی از افراد به علت اختلالاتی که در دستگاه‌های مکانیکی تکلم او وجود دارند، توانائی بالفعل و با کنش زبانی را ندارند، مانند:کودکانی که مبتلا به فلج مغزی یا شکاف کام و لب، و یا کودکانی که دارای ناهنجاری‌های فک و دندان‌ها هستند. این کودکان تنها به تاخیر در رشد و تکامل گفتار مبتلا هستند که با روش‌های گفتاردرمانی می‌توان آن را درمان کرد.
ب) کم توان ذهنی
شایع‌ترین علت اختلالات زبان و گفتار، کم توانی ذهنی است. مشکلات زبانی کودکان مبتلا به کم توان ذهنی شامل مواردی مثل فقدان واژگان،اختلال در قواعد واجی،اختلال در معنا است.
در کودکان کم توان ذهنی، عملکرد ناقص دستگاه اعصاب مرکزی باعث میشود تا تماس حواس، به ویژه حس شنوائی که در یادگیری گفتار و زبان دخیل می‌باشد، از کارایی چندان برخوردار نباشند. در نتیجه،علیرغم برخورداری کودک از شنوائی، مفاهیم مربوط به اشیاء و پدیده‌ها، تشخیص و تمیز شنیداری، توالی شنیداری، و ویژگی‌های زبرزنجیری، در ذهن کودک ثبت و ضبط نمی‌شوند بنابراین، کودک در برخورد با پدیده‌ها اسامی را به خاطر نمی‌آورد، توانائی تمیز واج‌ها از یکدیگر را ندارد. قوانین حاکم بر نحوه ترکیب واج‌ها را کشف نمی‌کند.
اختلال در نحو و قواعد واجی باعث می‌شوند تا کودک در درک معنی واژه‌ها و جملات و به کارگیری جملات معنی دار ناتوان باشد. به زبان دیگر،عدم توانائی در تشخیص و تمیز مشخصه‌های ممیز، و ناتوانی در دریافت و پردازش اطلاعات، همگی دست به دست هم می‌دهند تا کودک کم توان ذهنی در درک مفاهیم و ارائه پاسخ مناسب ناتوان باشد.
ج) اختلالات زبان و گفتار در کودکان ناشنوا
نابسامانی‌های زبانی کودکان ناشنوا، همانند نابسامانی‌های زبانی “کودکان” مبتلا به کم توان ذهنی است. با این تفاوت که، در کودکان ناشنوا گفتار و آواسازی متناسب با میزان ناشنوایی، با درجات مختلف دستخوش آسیب می‌گردند. یعنی:
- صداهای گفتار به جای یکدیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- تشدید طبیعی گفتار در حفره دهان و بینی دگرگون میشود، که ممکن است گفتار خیشومی و یا فاقد ویژگی خیشومی برای صداهای m یا n باشد.
- ویژگی زبر زنجیری در گفتار وجود ندارد، در نتیجه گفتار یکنواخت و غیر آهنگین می‌باشد.
د) زبان پریشی مادرزادی و زبان پریشی دوران رشد
هرگونه آسیب دیدگی مناطق مغزی مربوط به درک و بیان گفتار که اصطلاحا از آن به عنوان مناطق ورنیکه و بروکا یاد می‌کنند، باعث میشود تا کودک از بدو تولد قادر به ثبت محرک‌های شنیداری و یادآوری الگوهای حرکتی گفتار نبوده باشد.
کودکان مبتلا به زبان پریشی مادرزادی گرچه ناشنوا نیستند و یا دارای ضعف عصبی عضلانی نمی‌باشند، با این حال قادر به درک و بیان گفتار نیستند.
سایر ویژگی‌های زبانی کودکان زبان پریشی عبارت است از: فقر واژگان، عدم توانایی در استفاده از گفتار به منظور برقراری ارتباط، اختلال در خواندن و نوشتن و انجام محاسبات، اختلالات در جهت یابی فضایی، تطابق اجتماعی، رفتار و بلوغ روانی است.
ه) اوتیسم
کودک مبتلا به اوتیسم( اوتیستیک) کودکی است که دارای اختلالات زبانی، رفتاری،یادگیری، و “شناختی” است. چنین کودکی با دنیای پیرامون خود ارتباط برقرار نمی‌کند، هیچ‌گونه توجه و تمرکزی نسبت به محرک‌ها از خود نشان نمی‌دهد، بود و نبود دیگران برای او یکسان است، رفتار تکراری وسواس گونه از خود نشان می‌دهد.
در این قبیل کودکان، آنچه که از نظر زبانشناسی حائز اهمیت است عبارتند از: فقدان واژگان، ناتوانی در گفتار و عدم درک معانی و مفاهیم. با این همه قادر به تقلید طوطی وار بافتهایی آوائی ساده می‌باشند که متاسفانه هیچ گونه ارزش ارتباطی ندارد.
و) بیماران زبان پریش بزرگسال(آفازی اکتسابی)
عمق،گستردگی و نوع ضایعات مغزی در هر یک از مناطق کالبد شناختی زبان در نیمکره چپ مغز، درجات مختلفی از اختلالات گفتار و درک را موجب می‌گردد. آسیب دیدگی وسیع منطقه بروکا در نیمکره چپ مغز باعث بروز نوعی اختلالات گفتاری می‌گردد که از آن به نام‌های گفتار ناروان، دستور پریشی، فقدان نحو، یاد می‌کنند. بیماری مبتلا به این اختلال،هم در تولید واحدهای زنجیری و هم اعمال ویژگی زبرزنجیری روی پاره‌های زبانی ناتوان می‌باشد.
ناتوانی بیمار در تولید صحیح واج‌ها، خواه به علت از دست دادن الگوی گفتاری صحیح باشد و خواه به علت آسیب دیدگی مرکز دریافت حس حرکت در ارتباط با تولید، باعث خواهند شد که در گفتار بیمار مکث‌های طولانی، جابه جاشدگی صداها، ناتوانی در صرف افعال و گیر و قفل شدگی وجود داشته باشد. در نتیجه، بیمار گفتاری همانند لکنت از خود بروز خواهد داد. در حالی که چنین گفتاری نباید با لکنت اشتباه شود، زیرا نوعی اختلال گفتاری به علت ضایعات مغزی است.
آسیب دیدگی جزئی منطقه الگو دهنده، تکلم در نیمکره چپ مغز، باعث میشود تا بیمار در تولید بافت‌های آوائی پیچیده و یا پاسخ سریع به یک پرسش با مشکلاتی روبه رو گردد، ولی در بیان بافت‌های آوائی ساده و گفتار آرام مشکل نخواهد داشت.
ضایعه منطقه ورنیکه( برآمدگی گیجگاهی نیمکره چپ مغز) باعث آفازی درکی می‌گردد، در ضایعات بسیار جزئی این ناحیه، بیمار تنها اسامی و یا برخی از اسامی را به خاطر نمی‌آورد. ولی در آسیب دیدگی گسترده این ناحیه، بیمار به طور کلی از خاطر آوردن اسامی، قید،صفت، حرف، اضافه و سایر عناصر زیان، ناتوان می‌باشد.
بنابراین، برای اشیاء و پدیده‌ها واژه‌هایی خلق خواهد کرد که از آن به عنوان واژه پردازی یاد می‌کنند.در افراد بزرگسال از نظر گفتاردرمانی، گذشته بیمار و توانایی قبلی او از نظر مهارت در گفتار، نوشتار،موسیقی، هنر و اصولا هر نوع توانایی پیش از آسیب دیدگی مغز، در بهبودی بیمار موثر خواهد بود.
به همین دلیل است که بسیاری از بیماران زبان پریش مسن که دارای تحصیلات و یا مهارت بوده باشند، در مقایسه با بیماران کم سن وسال فاقد سواد و مهارت، پیشرفت خوبی نشان می‌دهند.این بیماران پس از کسب بهبودی با صرف وقت، صبر و حوصله می‌توانند به توانایی درکی و بیانی خوبی برسند.
۲. اختلال درصوت(گرفتگی صدا)
برای بیماران مبتلا به اختلال در صوت و یا با اصطلاح گرفتگی صدا، اختلال در زیر و بمی، بلندی، کیفیت، و تشدید صوت است که برای بیمار مسئله ساز شده است. از یک سوء استفاده از نادرست از تار آواها، مانند پرکاری تار آواها، استعمال دخانیات، جیغ و فریاد و … از سوی دیگر، مسائل و مشکلات روانی، عاطفی وجسمی، همگی تارهای صوت انسان را آسیب میرسانند. آسیب دیدگی تار آواها نه تنها از بعد ارتباطی باعث ناخوشایند شدن صوت می‌گردد، بلکه از نظر جسمی نیز بیمار را با مشکلاتی مواجه خواهد ساخت. از میان انواع اختلالات صوت، تنها به ذکر چند مورد اکتفا می‌کنم:
- یکنواخت بودن صدا در افراد ناشنوا و بیماران پارکینسون
- قطع آواسازی در افراد مبتلا به آفونی هیستری
- دوصدائی ناشی از فلج تار آواها و یا ارتعاش تارآواهای کاذب و واقعی
- گرفتگی و یا قطع آواسازی به علت پرکاری تار آواها
- قطع آواسازی در اثر فلجی تارهای صوتی
- صدای زیر غیرطبیعی در افراد مذکر(صدای زنانه)
درمان اختلالات صوتی
درمان اختلالات صوت در گرو ارزیابی، تشخیص و سرانجام اجرای روش‌های درمانی است. برای درمان انواع اختلالات صوت، گفتار درمانگر متناسب با نوع گرفتگی صوت از یک یا چند روش درمانی به طور جداگانه ویا توام استفاده می کند.
3.اختلال در روانی گفتار(لکنت)
از لکنت به عنوان بیماری هزار چهره یاد می‌کنند. این اختلال ارتباطی نیز مانع از آن میشود که شخص بتواند در انتقال پیام موفق باشد. ناهنجاری‌های جسمی، فیزیولوژیکی و روانی ناشی از لکنت را همگان کم وبیش دیده و شنیده‌اند. در این اختلال، آنچه که توجه شنونده را به خود جلب میکند، تکرار واژه‌ها، هجاها، و قفل شدگی اندام‌های گویایی به ویژه تارهای صوتی، زبان و لب‌ها است.
اگرچه درمان فردی که دارای لکنت است در گرو کار گروهی روانشناس، گفتار درمانگر، روانپزشک و عصب‌شناس می‌باشد. ولی تمریناتی همچون، هماهنگی بین تنفس و گفتار، افزایش حجم تنفس، انجام تمرینات ریتمیک و موزون، کشیده ادا کردن هجاها، و حساسیت زدائی در گفتار نیز به تنهایی می‌توانند باعث بهبودی برخی از بیماران شوند.
حساسیت زدایی افراد لکنتی نسبت به برخی از واژه‌ها، در حوزه معناشناسی است.برخی از افرادی که لکنت دارند نسبت به واژه‌های خاص واکنش نشان می‌دهند که این واکنش چه از نوع هیجانی و چه از نوع انقباضی، مانع از ارتباط صحیح فرد لکنتی با دیگران می‌گردد.
4. اختلال در تولید
اختلال در تولید می‌تواند در اثر نابسامانی‌های زبانی و یا جدا از نابسامانی‌های زبانی اتفاق بیفتد. معمولا اختلالات تولیدی ناشی از نابسامانی‌های غیر زبانی را به دو گروه تقسیم بندی می‌کنند:
- اختلالات تولیدی ناشی از ضایعات عصبی عضلانی که با آن دیس آرتری می‌گویند.
- اختلالات تولیدی ناشی از ناهنجاری‌های ساختمانی که با آن دیس لیلیا می‌گویند.
سه ویژگی عمده در اختلالات تولید مشاهده می‌گردد:
- حذف صداهای گفتاری
- جانشین سازی صداهای گفتاری
- تولید غیر استاندارد صداهای گفتاری
-
حذف صداهای گفتاری
صداهای گفتاری ممکن است به هیچ وقت تولید نشوند و یا ممکن است صدای انسدادی- چاکنائی جای آن را بگیرد. مثلا به جای سلام می‌گوید الم.که در گفتار افرادی که از بهره هوشی چندانی برخوردار نیستند، زیاد دیده میشود.
- جانشین سازی صداهای گفتاری
در جانشین سازی صداهای گفتاری، ممکن است صدائی جای صدا مورد نظر قرار بگیرد.
- تولید غیر استاندارد صداهای گفتاری
کوتاهی بند زیر زبان، کژریختی‌های دندان، کوچک و یا بزرگ بودن فک پایین، و یا کوچک و بزرگ بودن زبان نیز می‌تواند درجات مختلفی از اختلال در تولید را باعت شوند.
کلام آخر
ما خانواده‌ها زمانی میتونیم مشکلات و نیازهای بچه‌ها رو بشناسیم که به درستی آموزش بینیم بیشتر خانواده‌های که بچه‌های با نیازهای ویژه‌ای دارند نمیدونن چطوری با این بچه ها برخورد کنند. اغلب خانواده ها زانو غم بغل می‌گیرند، و هیچ اقدامی برای تربیت بچه‌های با نیازهای ویژه خودشان نمی‌کنند. شعار خانواده توانمند همواره این بوده و هست که ما میتونیم با یک آموزش درست و به جا به این بچه های امورات زندگی را یاد دهیم.
خانواده توانمند به خانواده‌های کودکان با نیازهای ویژه چه کمکی میکند؟
ما در خانواده توانمند تلاش می‌کنیم تا کودکان با نیازهای ویژه به همراه خانواده‌شان از کلیه خدمات آموزشی، درمانی، مهارتی و محصولات (لوازم توانبخشی، اسباب‌بازی، کتاب، صنایع دستی و…) متناسب با نیازهای خود بدون هرگونه محدودیت زمانی و مکانی از خدمات گفته شده بهره‌مند شوند.
