در این مقاله قصد داریم با استفاده از بازی درمانی در منزل مهارت‌های بینایی و شنیداری، چشایی، بویایی کودکان را با ترفندهای جذاب تقویت کنیم تا کودک بتواند با استفاده از حواس پنجگانه‌اش محیط اطرافش را بیشتر بشناسد.

بازی یک راه طبیعی در برطرف کردن و آزاد کردن تحولات هیجانی روزانه کودکان است. در بازی تمرکز والدین باید به ساختن مهارت ارتباطی با کودک خود باشد، والدین می‌توانند از بازی درمانی برای آموزش بسیاری از مهارت‌های موردنیاز کودک استفاده کنند. بازی برای درمان انواع اختلالات حسی کاربرد دارد. در این مقاله انواع بازی مناسب برای تقویت حواس کودکان را معرفی می کنیم.

 

تقویت مهارت بینایی با بازی درمانی در منزل

بخش عمده‌ای از یادگیری با کمک بینایی انجام می‌شود. در بحث بینایی تنها توانایی دیدن یا میزان دید مطرح نیست. بلکه آن چه اهمیت دارد پردازش دیداری است. برای اینکه کودک توانایی پردازش دیداری مناسبی داشته باشد، لازم است طی رشد به تدریج خرده مهارت‌هایی را کسب نماید که ما در اینجا به برخی از این موارد اشاره میکنیم.

توجه بینایی

گاهی ممکن است کودک حس بینایی طبیعی داشته باشد و لیکن عملکرد بینایی وی ضعیف باشد و نتواند روی محرکات دیداری تمرکز نماید.

 

ردیابی بینایی

یعنی تمرکز بر یک شیء متحرک و تعقیب آن با چشم

 

تمیز بینایی

یعنی کودک توجه به اشیایی را که می‌بیند داشته باشد و بتواند تفاوت‌های یک شی را از شی دیگر تمیز دهد. تمیز یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی است که مقدمه یادگیری و شناخت کودک از محیط اطراف می‌شود و با کمک این مهارت است که به تدریج تفاوت بین اشیاء و پدیده‌ها را درک کرده و می‌تواند مفاهیم را در ذهنش شکل داده و شناختی از محیط پیدا کند. تمیز بینایی را می‌توان درحیطه‌های شامل موارد زیر انجام داد:

1. تمیز بر مبنای رنگ
2. تمیز بر مبنای فرم یا شکل
3. تمیز بر مبنای اندازه
4. تمیز بر مبنا جنس

حافظه بینایی

برای تقویت حافظه بینایی یک شی را  جلوی چشم کودک می گذاریم و بعد آن را برمی داریم.

توالی بینایی

منظور از توالی بینایی، تکرار متناوب یک الگوی ثابت است، که می‌تواند در حیطه‌های مختلفی مانند رنگ، اندازه یا شکل و… اجرا شود.

تکمیل بینایی

منظور از تکمیل بینایی توانایی شناخت و درک یک شکل ناقص به عنوان یک کل است. به عبارتی در این مهارت زمانی که بخش‌هایی از یک شکل به کودک ارائه می‌شود، توانایی او در بیرون کشیدن خود انگیخته آن شکل به عنوان یک کل، از حافظه آشکار می‌نماید.

همانطور که در ابتدای متن هم اشاره کردیم. ما پدر و مادرها می‌توانیم با راهکارهای بازی درمانی در منزل، شرایط کودکان‌مان را تغییر دهیم. می‌توانیم برای آنها محیط پویا و زنده‌ایی را ایجاد کنیم. اما برای تقویت هر حواسی از خود و کودکان‌مان نیاز است که روش های بازی درمانی خاص آن مهارت را آموزش دهیم . برای مثال  بازی های مناسب برای تقویت مهارت بینایی کودکان ارائه می‌شود. عبارت است از:

بازی برای تقویت حس بینایی

 در بازی پرتاب توپ با چشمان بسته دنبال اهداف زیر هستیم تا کودک همه جانبه رشد کند اهدافی از قبیل:

• تقویت حس بینایی
• تقویت توجه بینایی
• ردیابی بینایی
• تمیز بینایی
• حافظه بینایی
• توالی بینایی
• تکمیل بینایی اهداف

نحوه اجرای بازی:

1.  به کودک خود محیط و ابزار را معرفی کنید
2.  ابزار بازی را مطابق عکس با کمک بچه‌ها بچینید
3.  یکبار خودتان این بازی را به تنهایی انجام دهید و قوانین بازی را آموزش دهید در این بازی بچه‌ها، توپ‌ها را با چشم بسته در عرض 20 ثانیه جمع آوری کنید.
4.  به همراه بچه ها این بازی را انجام دهید
5.  کودک به تنهایی بازی را انجام دهد.
6.  با هم بازی را انجام دهید و حین بازی درباره چشم و حس بینایی با او صحبت کنید( مثلا با چشمامون همه چیز می‌بینیم، با چشمامون رنگ وسیله را تشخیص می دهیم یا اندازه وسایل را تشخیص می‌دهیم.)

ابزار مورد نیاز بازی:

توپ‌های رنگ رنگی

بازی شماره 2:پرتاب کردن توپ داخل سبد

برای آموزش حس بینایی به کودکان پییش دبستانی یا مهدکودکی و پایه اول می توانید سه رنگ توپ را مقابل چشمان کودک بگذارید و از او بخواهید توپ قرمز و بعد آبی  و سبز  را به مقصد پرتاب کند( داخل سبد یا کارتون )

بازی شماره 3:سبد کو

 با استفاده از چراغ قوه گوشی به دنبال پیدا کردن وسایل باشید( سبد کو؟ با استفاده از چراغ قوه آن را نشان دهید تا توجه کودک جلب شود). برای جذاب کردن فرآیند بازی و آموزش می توانید کاردستی حس بینایی بسازید. با کمک هم چراغ قوه بسازید. 

بازی شماره 4 : بازی چشم بسته

با استفاده از توپ و لیوان یکبار مصرف می‌توانید کودک خود را با حس بینایی آشنا کنید در این بازی با چشم‌های بسته توپ‌ها را داخل لیوان یکبار مصرف یا سبد می‌اندازند.

نتایج بازی درمانی

• بهبود هماهنگی حرکات چشم و دست
• افزایش دایره لغات
• افزایش دقت بینایی
• تقویت توجه و تمرکز
• تقویت مهار‌ت‌های اجتماعی
• تقویت مهارت کلامی
• افزایش اعتماد به نفس
• برون ریزی و فرافکنی احساسات و عواطف
• کاهش حرکات کلیش‌های دست ها و انگشتان

 

تقویت مهارت شنیداری با بازی درمانی در منزل

شنوایی نیز مانند بینایی غیر از حس، دارای خرده مهارت‌های است که در تعامل با یکدیگر به پردازش آنچه شنیده شده کمک می‌کند و زمینه بازشناسی و درک را فراهم می‌نمایند.

توجه شنیداری

منظور از توجه شنیداری این است که کودک نسبت به صداهایی محیط خود بی تفاوت نباشد و به آن‌ها دقت کند.ممکن است کودک حس شنوایی طبیعی داشته باشد ولیکن دارای عملکرد شنوایی(پردازش شنیداری) ضعیفی باشد. برای اینکه کودک بتواند از حس شنوایی خود برای یادگیری و شناخت محیط اطراف استفاده کند لازم است بتواند به محرکات صوتی توجه کرده و روی آنها تمرکز کند تا زمنیه مراحل بعدی یعنی تمیز و بازشناسی فراهم گردد.

جهت یابی شنیداری

منظور از جهت یابی شنیداری این است که کودک بتواند تشخیص دهد منبع تولید صدا در کدام طرف وی قرار  دارد.

ردیابی شنیداری

منظور از ردیابی شنیداری این است که کودک بتواند بر شیء صدا دار تمرکز و آن را با گوش تعقیب کند به عبارتی کودک باید بتواند به سمت صدا رفته و منبع تولید صدا را پیدا کند.

تمیز شنیداری

توانایی تشخیص و تمیز کلمات، هجاها، ترکیبات صدا و صداهای منفرد را تمیز شنیداری می‌نامند یا به عبارت دیگر کودک باید بتواند تفاوت میان اصواتی را که می‌شنود، شناسایی کند. برای این منظور کودک باید قادر باشد به ویژگی‌هایی مانند زیر و بمی و… توجه نماید.

تکمیل شنیداری

تکمیل شنیداری نیز یکی از خرده مهارت‌های واج شناختی می‌باشد. این توانایی می‌تواند یکی از پیش نیازهای مهارت¬ خواندن و نوشتن باشد و بهتر است در مورد کودکانی بکار می رود که در حال آماده شدن برای ورود به مدرسه هستند.

حافظه شنیداری

در این قسمت کودک باید قادر باشد کلمات یا صداهایی را که می‌شنوند بعد از شما تکرار کند.

توالی شنیداری

منظور  از توالی شنیداری این است که کودک بتواند کلمات و صداها را به همان ترتیبی که شنیده است بیان کند.

بازی‌های مناسب برای تقویت حس شنیداری

بازی شماره 1: شناخت صداها

 ما در این بازی به دنبال اهداف زیر هستیم تا کودک همه جانبه رشد کند اهدافی از قبیل:

• تقویت حس شنیداری
• تقویت توجه شنیداری
• تقویت جهت یابی شنیداری
• تقویت ردیابی شنیداری
• تقویت تمیز شنیداری
• تقویت تکمیل شنیداری
• تقویت حافظه شنیداری
• تقویت توالی شنیداری

مراحل انجام بازی:

1.  کودک را با محیط و ابزار بازی آشنا کنید.
2.  با کودک درباره بازی صحبت کنید (اصواتی نظیر صدای هواپیما، قطار، حیوانات، خوراکی‌ها مثل چیپس، خیار و هویج و صدای زنگ را می‌توان پخش کرد و از کودکان خواسته که به آنها گوش دهند و آنها را شناسایی کنند. کودکانی که فاقد کلام هستند می‌تواند از فلش کارت‌ها استفاده کنند. )
3.  بازی را چندین مرتبه خودتان انجام دهید.
4. بازی را با کمک هم انجام دهید
5.  وقتی کودک بازی را به خوبی یاد گرفت به تنهای انجام دهد.

وسایل مورد نیاز:

عکس وسایلی که صدا دارند مثل ماشین، حیوانات، قطار و…

بازی شماره2: صدا چی بود؟

برای  تقویت دقت و توجه شنیداری کودکان می توانید حین مرتب کردن خانه  بازی بالا را انجام دهید. مثلا بگید صدای چی بود؟ آیفون بود؟ صدای در بود؟

بازی شماره 3:  صندلی صداردار

برای تقویت دقت و توجه شنیداری کودکان می‌توانید موسیقی مورد علاقه کودک خود را پخش کنید از کودک بخواهید اطراف صندلی‌ها، قدم بزند و زمانی که موزیک قطع شد روی یکی از صندلی بنشیند.

نتایج حاصل از بازی:

• تقویت مهارت‌های حرکتی
• تقویت توجه و تمرکز
• حفظ تعادل
• تقویت مهارت‌های اجتماعی

 

تقویت حس لامسه با بازی درمانی در منزل

لامسه که یکی دیگر از حواس پنجگانه انسان است، که خود شامل خرده مهارت‌های است. که به کمک آنها کودک به تفکیک و بازشناسی اجسام یا سایر محرکات می‌پردازد. ضمنا در تعامل حواس با یکدیگر و با اطلاعات ورودی از اندام‌ها امکان پاسخ‌های مناسب حرکتی، شناختی به محرکات دریافت شده، فراهم می‌گردد.

در این قسمت با برخی از این خرده مهارتها و روشهای پرورش آنها آشنا میشویم.

توجه: چنانچه کودک سوابقی از تشنج دارد قبل از اجرایی تمرینات این بخش( به ویژه تحریکات حسی) با پزشک متخصص مغز و اعصاب مشورت نمایید.

توجه به محرکات

منظور این است که کودک نسبت به تفاوت هر یک از انواع محرکات(زبری، نرمی، سردی، گرمی و…) حساس بوده و عکس العمل مناسب را ارائه نماید.

حس درد

کودک باید بتواند خود را از خطرات دور نماید به همین خاطر نیاز است مجموعه تحریکات لامسه و همچنین حس درد را به خوبی درک نماید.

حس حرارت

کودک باید بتواند تحریکات لامسه و همچنین حس حرارت  را به خوبی درک نماید.

تشخیص جنس

یعنی کودک بتواند جنس وسایلی که با آن ها در ارتباط است را شناسایی کرده و نام ببرد

تشخیص

یعنی کودک باید بتواند اشیاء و مواد در دسترس را از نظر زبری، نرمی، سردی، گرمی و.. تشخیص دهد و اختلاف آن ها را پیدا کند و از همدیگر متمایز کند و دسته بندی کند.

بازی مناسب برای تقویت حس لامسه

تشخیص اشیا

ما در این بازی به دنبال اهداف زیر هستیم:

• تقویت حس لامسه
• توجه به محرکات
• توجه به محرکات
• حس درد
• حس حرارت
• تشخیص جنس
• تشخیص اهداف

مراحل انجام بازی:

1. کودک را با محیط بازی آشنا کنید
2.  به کمک بچه‌ها کارتن را به اندازه دو دایره سوراخ کنید تا دست کودک از کارتن رد شود.
3.  چند وسیله مانند شانه، قاشق، دستمال و.. را داخل جعبه قرار دهید.( کودک را با انواع محرکات حسی اعم از نرم، زبر و… تحریک نمایید تا کودک با این محرکات آشنا شود)
4. یک بار خودتان این بازی را انجام دهید.
5.   از کودک بخواهد به نوبت حدس بزند چه چیزی را لمس کرده است.

ابزار مورد نیاز:

• کارتن
• وسایل مورد علاقه کودک

بازی شماره2: پتو بازی

با بچه‌ها پتو بازی کنید می توانید با پارچه های مختلف اینکار را انجام دهید.

بازی شماره 3: پرت کردن وسایل با اجناس مختلف

وسایل از جنس مختلف ( زبر، نرم و..) را به مقصد پرتاب کنید با این کار توجه و حس لامسه کودک تقویت می‌شود.

پیامد بازی:

• تقویت مهارت‌های حرکتی
• تقویت توجه و تمرکز
• حفظ تعادل
• تقویت مهارت‌های اجتماعی

 

تقویت حس چشایی با بازی درمانی در منزل

حس چشایی نیز مانند سایر حواس از اهمیت زیادی برخوردار است و مانند بقیه موارد شامل خرده مهارت‌های مختلفی مانند تمیز و تشخیص می‌باشد. ضمنا در ناحیه دهان علاوه بر حس چشایی، گیرنده‌های حسی دیگری نیز وجود دارد که وظایف احساس و ادراک تماس یا لمس، حرارت و درد را به عهده دارند. تمام این حواس از جمله حس چشایی نیاز به پرورش دارند.

تقویت توجه و تمیز مزه‌ها

منظور این است که عکس العمل کودک نسبت به هر کدام از مزه‌های تلخ، شور، شیرینی، ترشی، تندی مناسب باشد و اهداف مورد نظر عبارتند از: تحریک و عکس العمل نسبت به تحریکات ذکر شده و همچنین شناخت و تشخیص هر محرک.

بازی شماره1:پیدا کردن خوراکی‌ها بین نمک، شکر، سرکه یا آبلیمو

در این بازی به دنبال اهداف زیر هستیم:

• تقویت حس چشایی
• عکس العمل مناسب نسبت به انواع مزه ها

مراحل انجام بازی:

1.  ابزار و محیط را به کودک نشان دهید.
2.  خوراکی مورد علاقه او را داخل نمک، شکر، سرکه یا آبلیمو قرار دهید. از کودک بخواهید تا شماره 10 خوراکی‌ها را بخورد. ( زمان اجرا مهم نیست)
3. یک بار بازی را شما انجام دهید، خوراکی را پیدا کنید و به هنگام خوردن با حالت چهره انواع مزه‌ها را به کودک خود معرفی کنید.
4.  از کودک بخواهید خوراکی مورد علاقه خود را داخل این مواد بگذرد.
5. به هنگام خوردن خوراکی مزه خوراکی را به او بگویید مثلا “پاستیل شوره؟ یا پاستیل ترش شده یا پاستیل شیرین شده؟!”
6.  بار دیگر به همراه کودک مسابقه خوردن خوراکی را برگزار کنید.

ابزار مورد نیاز:

1. نمک
2. شکر
3. سرکه یا آبلیمو
4. پاستیل یا آبنبات یا میوه خرد شده مثل سیب و خیار و کاهو

بازی شماره2: آشپزی با طعم بازی برای تقویت مهارت چشایی

حین مصرف غذا، میوه، نوشیدنی کودک خود را با انواع مزه‌ها آشنا کنید تا با حس چشایی خود آشنا شود.

بازی شماره 3: تشخیص مواد غذایی با چشمان بسته

چشمان کودک را ببندید و از وی بخواهید هر یک از خوراکی ها را بچشد و سپس نام هریک را بگوید.

نتایج بازی:

• تقویت مهارت‌های حرکتی
• تقویت توجه و تمرکز
• حفظ تعادل
• تقویت مهارت‌های اجتماعی

 

تقویت حس بویایی با بازی درمانی در منزل

در این قسمت نیاز است کودک عکس العمل مناسبی را در قبال هر یک از مواد بویایی نشان دهد و توانایی تشخیص مواد را با بو کردن پیدا کند.

بازی شماره 1: شناسایی میوه و ادویه

در این بازی به دنبال اهداف زیر هستیم:

• تقویت حس بویایی
• عکس العمل مناسب نسبت به انواع بو( شیرین، ترس، تند و..)

مراحل انجام بازی

1.  محیط بازی و ابزار بازی را به کودک نشان دهید. (در این بازی از مواد خوراکی مورد علاقه فرزندتان استفاده کنید.)
2.  میوه‌ها و ادویه‌جات را با کمک کودک داخل کیسه‌های جداگانه بگذارید. حین انجام این مرحله درباره بوی میوه‌ها و ادویه‌جات با هم صحبت کنید.
3. قوانین بازی را به کودک خود توضیح دهید. و سپس میوه‌ها و ادویه‌جات را از داخل کیسه خارج کنید و کیسه‌ها را بو کنید از کودک خود بپرسید “این بوی کدام میوه است؟” اگر کودک شما کلام نداشت می‌توانید میوه‌ها را روبه روی کودک بگذارید و از او بخواهید با دست نشان دهد. این بازی باعث تقویت حافظه بویایی کودک می‌شود.
4.  یک بار بازی را به تنهایی انجام دهید و حین بازی با هیجان درباره بوی مواد صحبت کنید.
5. به همراه کودک بازی را چندین مرتبه انجام دهید.
6. کودک به تنهایی بازی را انجام دهد.

وسایل مورد نیاز:

• کیسه کاغذی یا پلاستیکی
• ادویه جات
• میوه

بازی شماره 2:

برای تثبیت حافظه بویایی، می‌توانید این بازی را با وسایل دیگر مانند شوینده‌ها، ادکلن، غذاهایی مثل ساندویچ  و تمام المان‌های معطر محیطی مثل گل‌ها انجام دهید.

بازی شماره 3:

شناسایی مواد از روی بو و با چشمان بسته: چند المان معطر را با کودک خود بو کنید و نام آن‌ها تکرار کنید. چشمان کودک را ببندید و از او بخواهید با بو کردن هر المان آن را نام ببرد. اگر کودک کلام ندارد بعد از بو کردن المان چشمان او را باز کنید و بخواهید المانی را که بو کرده بود نشان دهد.

پیامد بازی:

• تقویت مهارت‌های حرکتی
• تقویت حافظه
• تقویت توجه و تمرکز
• حفظ تعادل
• تقویت مهارت‌های اجتماعی

 

جمع بندی

اگر شما نیز قصد دارید از بازی درمانی برای کودک خود استفاده کنید توصیه می شود که حتما از یک روانشناس و متخصص در ابتدای کار کمک بگیرید.

 این کار موجب می شود تا ادامه روند برای شما آسان‌تر باشد. زیرا شما احتمالا نمی‌دانید که کدام روش بازی درمانی برای کودک شما مناسب‌تر است. لازم است این نکته را ذکر کنیم که انجام بازی درمانی به معنای وجود مشکل خاصی در کودک نیست، بلکه برای ریشه یابی ریسک فاکتورهایی است که ممکن است سلامت روان کودک را تحت تاثیر قرار دهند. اگر دوست دارید تا کودک شما نیز از این خدمات استفاده کند می توانید با خانواده توانمند ارتباط بگیرید.

با استفاده از بازی های کودکانه می توان بسیاری از مهارت های اجتماعی و زندگی از جمله کنترل لجبازی، اضطراب، پرخاشگری  را به آنان آموخت. از بازی های مناسب می توان برای درمان اختلالات مثل اختلال دیکته نویسی، بیش فعالی، خجالتی بودن کودکان استفاده کرد. استفاده از خدمات بازی درمانی محدودیت ندارد همه کودکان از جمله کودکان اوتیسم، فلج مغزی،نابینا، ناشنوا، سندرم دان، کم توان ذهنی  کودکان عادی می توان استفاده کرد.

خدمات سایت خانواده توانمند

ما در خانواده توانمند تلاش می‌کنیم تا کودکان با نیازهای ویژه از کلیه خدمات آموزشی، درمانی، مهارتی و محصولات (لوازم توانبخشی، اسباب‌بازی، کتاب،و…) متناسب با نیازهای خود بدون محدودیت زمانی و مکانی بهره‌مند شوند.

در سایت خانواده توانمند و کانال آموزش کودکان استنثایی خانواده توانمند در تلگرام یا اینستاگرام، روبیکا نیز نحوه آموزش به کودکان عقب مانده ذهنی، کودکان اوتیسم، نابینا، ناشنوا، سندرم داون، کم توان ذهنی، بیش فعال را در قالب فیلم، پادکست و مقاله ارائه کرده ایم. تیم آموزشی خانواده توانمند در جهت تحقق عدالت آموزشی تمام محتوای آموزشی مورد نیاز کودکان بانیازهای ویژه و خانواده آنان را به طور رایگان به اشتراک می گذارد.

بنابراین اگر شما کودک با نیاز ویژه‌ای رو میشناسد که دارد رنج می‌برد. اما سرشار از استعدادها و توانمندهای خاص خودش هست خوشحال می‌شویم که خانواده توانمند رو بهشون معرفی کنید.

خانواده توانمند سایت است که تمام آموزش های تخصصی ساده و متناسب با فرزند شما را به صورت بازی در سایت و شبکه های اجتماعی اش قرار داده است و شما در هر نقطه دنیا و با هر امکاناتی که دارید می توانید یک خانواده توانمند باشید