در گذاشته‌ای نه چندان دور، کار روزانه مردان و زنان و بعضی از کودکان که پای به پای پدران و مادران خود فعالیت داشتند پایان ناپذیر به نظر می‌رسید، چرا که کوشش و تلاش برای بقا و زیستن، آنچنان شدید بود که توجه به بازی و سرگرمی، هدر دادن وقت تلقی می‌شد.اما امروزه با پیشرفت‌های چشم‌گیر که در علم روانشناسی و علوم آموزشی و تربیتی  به وجود آمده باور و عقیده خیلی از ماها را نسبت با فعالیت بازی درمانی تغییر داده است.

 اطلاعاتی که محققین و کارشناسان از چگونگی رشد و تکامل بدن انسان به دست آورده‌اند ما را به این نتیجه می‌رساند که استفاده از روش‌های بازی درمانی نه تنها برای کودکان عادی بلکه برای کودکان با نیازهای ویژه از اهمیت مهم و بالای برخوردار است.البته نباید از این امر غافل شویم که فرزندان ما به صورت ناخودآگاه چه اجازه بازی داشته باشد و چه نداشته باشند، به هرحال اوقات خود را با بازی کردن پر می‌کنند.

زیرا بازی برای کودکان، مانند نفس کشیدن، امری طبیعی و از ضروریات رشد آن‌ها است. اگرچه ممکن است بعضی از بزرگترها این نوع فعالیت فرزندان‌شان را صرفا یک سرگرمی بدانند،اما از دیدگاه کودکان نوعی هیجان و کار است که برای انجام آن حتی تحمل مشکلاتی را بر خود هموار می‌کند.

برای مثال دختر بچه‌ای که در کمال صبر و شکیبایی تلاش می‌کند تا پیراهن عروسکش را تنش کند و یا پسر بچه‌ای که با زحمت زیاد سعی در حفظ تعادل خود در هنگام عبور از یک لبه بلند دارد، هر دو  اگر مورد سوال قرار گیرند، خواهند گفت که بازی می‌کنند، ولی در حقیقت فعالیتی را دنبال می‌کنند که می‌تواند در زندگی آینده آن‌ها گامی بزرگ برای رشد و ترقی‌شان باشد.

بازی و سرگرمی گروهی

بازی درمانی چیست؟

بازی درمانی، روشی است که به یاری کودکان پرمشکل می‌شتابد، تا بتوانند مسائل خود را به دست خویش حل کنند و در عین حال نشان دهنده این واقعیت است که بازی برای کودک همانند یک وسیله طبیعی است، با این هدف که او بتواند، خویشتن و همچنین ویژگی‌های درون خود را بشناسد و تا احساسات آزار دهنده و مشکلات درون خود را از طریق « بازی » بروز دهد و آن‌ها را به نمایش بگذارد.

همانند آن گونه از درمان‌ها که افراد بزرگ سال از طریق « سخن گفتن» مشکلات خود را بیان می کند. بازی درمانی یکی از روش‌های موثر در درمان مشکلات رفتاری و روانی کودکان است و به طور کلی نقش موثری در رشد کودک دارد و در خلال بازی می‌توان به بسیاری از ویژگی‌ها، مسائل و رشد کودک پی برد.

بازی‌های کودکان؛ متفاوت است و همچنین نوع ویژگی‌هایی که از خود ظاهر می‌سازند با یکدیگر تفاوت دارد. اگرچه نوع بازی‌ها در گروه‌های سنی مختلف مشترکاتی دارد اما نوع شرکت کودک در بازی اهمیت ویژه دارد.یک درمانگر خوب در تلاش است تا از موقعیت بازی برای ایجاد ارتباط با کودک استفاده کند تا با این‌کار به تخلیه هیجانی و حل‌وفصل مشکلات کودکان در زندگی عادی کمک کند. شما میتواند با خواندن مقاله بازی درمانی برای کودکان خجالتی بیشتر به اهمیت بازی درمانی بر روی رفتار و تخیلات کودکان پی ببرید.

انواع بازی درمانی

بازی درمانی مستقیم

در این نوع بازی، درمانگر باید رفتاری صبورانه و در محدود واقعیت‌ها داشته باشد و به هدف بازی و نحوه استفاده کودک از آن توجه نماید. بدین منظور درمانگر ممکن است برحسب مورد و تشخیص خود، شریک در بازی باشد و یا جزئی  از نمایش نمادین (سمبولیک) و یا اصلا یکی از شخصیت‌های بازی کودک باشد.

بازی درمانی غیرمستقیم

در این روش درمانگر در تعیین نوع بازی و کیفیت آن دخالتی نداشته و همه چیز بر عهده کودک گذاشته می‌شود، با این شیوه احساسات کودک پدیدار می‌شود و کودک بی‌واسطه با آن روبه‌رو می‌گردد با این شیوه او می‌آموزد که احساسات و عواطف رفتار خود را مهار کند و آنچه را که موجب رنج وی می‌گردد به کنار افکند و در واقع به سبک سازی یا تضعیف عاطف برسد.

اصول بازی درمانی برای کودکان

اسکلاین در سال ۱۹۸۲اصول پایه‌ای را برای اجرای روش بازی درمانی معرفی می‌کند او معتقد است بدون رعایت این اصول رابطه و شرایط اولیه برای بازی درمانی ایجاد نخواهد شد.درمانگر باید به توسعه یک رابطه گرم و دوستانه با کودک بپردازد این رابطه اهمیت شایان توجهی بر موثر بودن این روش خواهد داشت. شاید درمانگر ناچار شود برای ایجاد چنین رابطه ای ویژگی هایی را در موقعیت بازی بپذیرد، همانطور که در شیوه های روان درمانی بزرگ سالان ایجاد رابطه مفید بسیار ضروری و در واقع اساس کار است.

در بازی درمانی کودکان نیز ایجاد چنین رابطه‌ای گام اول در شروع درمان است و بدون آن هیچ پیشرفتی در کار درمان به وجود نخواهد آمد.درمانگر باید پذیرش بدون قید و شرط از کودک داشته باشد به عبارتی کودک بدون در نظر گرفتن ویژگی‌ها خوب و بدی که دارد یا کارهای خوب و بدی که انجام  می‌دهد، باید مورد پذیرش قرار بگیرد.

توضیحاتی درباره اصول بازی درمانی

عکس این حالت زمانی اتفاق می‌افتد که درمانگر، والدین یا اطرافیان به کودک چنین می‌گویند:

چون این کار بد را انجام دادی دیگر دوستت ندارم. گفتن چنین مطالبی به کودک یا ایجاد شرایطی که چنین پیغامی را به  کودک برساند، در کودک احساس پذیرش بدون قید و شرط را خدشه‌دار می‌سازد.

کودک لازم است احساس کند او را بدون درنظر گرفتن کارهایش دوست دارند، او موجودی ارزشمندی است و اگر تنبیه‌ی اتفاق می‌افتد، چون کاری که توسط او انجام گرفته زشت بوده و نه شخصیت او.

براین اساس درمانگر تلاش می‌کند درطول جریان بازی درمانی چنین احساسی را در کودک زنده کند. باید شرایط و موقعیتی حاکی از احساس آزادی برای کودک به وجود بیاید. درمانگر  این کار را با کنار گذاشتن روش‌ها محدود کننده سخت گیرانه انجام می‌دهد تا کودک احساس آزادی کند.

این آزادی، آزادی در عمل و رفتار و همچنین آزادی در احساس را شامل می‌شود، به طوری که بتواند احساسات خود را بدون احساس محدودیت ظاهر سازد به عنوان مثال در یک جلسه بازی درمانی،کودک آن قدر آزادی احساس می‌کند که عروسک  کوچکی را که نمادی از برادر کوچکتر اوست، مفصل کتک بزند. ما در مقاله “بازی درمانی در کودکان پرخاشگر“ راهکارهایی را برای مقابله و روبرو شدن با این دسته از کودکان آوردیم.

مواردی که درمانگر به بازی درمانی اهمیت می‌دهد:

درمانگر به توانایی‌های کودک اهمیت می‌هد و تلاش می‌کند و در فرصت های مناسب از آنها برای حل مشکل استفاده کند.درمانگر برای این کار باید تلاش زیادی در جهت شناخت کودک و به ویژه توانایی‌های او انجام دهد و زیرکارانه از این توانایی‌ها به نفع کودک استفاده کند به عبارتی به صورت فعالانه‌ای کودک را در جریان درمان شرکت می‌دهد و با تاکید بر مهارت‌های او، او را به طور مسئولانه در جربان درمان هدایت می‌کند.

در شرایطی که در جریان بازی درمانی ایجاد می‌شود، بیشترین نقش اولیه را کودک ایفا می‌کند. کودک شرایط بازی را می سازد و بازی درمانگر به عنوان هدایت کننده و تفسیر کننده، روش‌های او را پیگیری می‌کند.درمانگر هیج نوع بازی و شرایطی را به کودک القا نمی‌کند و او را آزاد می‌گذارد تا به بازی بپردازد و خود هوشیارانه بازی او را مورد بررسی قرار می‌دهد و از آن برای درمان کودک استفاده می‌کند.

درمانگر تلاش می کند که فرآیند درمان را سرعت ببخشد بازی درمانی به صورت تدریجی ادامه و گسترش می‌یاید تا به نتیجه  مورد نظر برسد.در کنار آزادی و اختیار عمل که کودک در جریان بازی دریافت می دارد، محدودیت هایی تنها با هدف نزدیک سازی درمان به دنیای واقعی اعمال می شود و توجه کودک را به مسولیت خود و احساسات خود جلب می نماید.

موقعیت مناسب برای بازی درمانی

بازی درمانی معمولا در کلینیک‌های مشاوره و درمانی که مجهز به اتاق بازی کودک است؛ انجام می‌گیرد. در این اتاق‌ها فضای مناسب و اسباب بازی‌ها مناسب برای بازی قرار داده می‌شود اما در هر حال بازی درمانی را در هر مکانی که مجهز به یک سری وسایل مورد نیاز برای بازی باشد که رفتار عمل کودک را محدود ننماید، می‌توان انجام داد. این روش گاه در مهد کودک‌ها و مدارس نیز ممکن است انجام شود.

کدام اختلالات با روش بازی درمانی درمان می‌شود؟

انواع اختلالاتی را که ریشه در احساسات و هیجانات کودک، سازگاری او با محیط و غیره دارد را می‌توان با این روش درمان کرد. افسردگی کودکان، ترس‌های کودکان، مشکلات رفتاری که ریشه اضطرابی دارد، شب ادراری، ناخن جویدن، دروغ گفتن، پرخاشگری و غیره را می‌توان  با استفاده از این روش درمان کرد. به طور مثال:

تاثیر بازی درمانی بر کودکان ناشنوا و کم شنوا

بازی ابزاری مهم ضروری و برای کودکان است؛ چرا که کودک با بازی دنیای درونی خود، احساسات و هیجاناتش را بیان می‌کند و تمرینی برای مهارت‌های اجتماعی و تقویت حواس و روحیه‌ی همکاری است.

کودکان ناشنوا هم از این قاعده مستثنا نیستند و به بازی نیاز دارند. بازی‌هایی که برای کودکان ناشنوا و به‌ویژه “کم شنوایی” مناسب است بیشتر بازی‌هایی هستند که بچه‌ها را از طریق قوه‌ی شنیداری درگیر کنند.

این موضوع برعکس آن چیزی است که خانواده‌ها فکر می‌کنند. چنین بازی‌هایی کمک می‌کند تا در کودکان کم‌شنوا میزان شنوایی تقویت و آموزش زبان برای آن‌ها تسهیل شود.

بهتر است از همان نوزادی برای کودک داستان و شعر بخوانیم، البته به صورتی‌که کودک چهره‌ی ما را ببینند تا تعامل مثبتی بین والد و کودک شکل بگیرد.همچنین بازی با عروسک‌ها و بازی‌هایی که نقش‌پذیری اجتماعی را تقویت می‌کنند یا نمایش عروسکی هم پیشنهاد می‌شود.

از سوی دیگر می‌توانیم از کودک بخواهیم در قالب بازی داستانی را برای ما تعریف کند تا بتواند هیجانات و احساساتش را بیان کند.تقلید احساسات مختلف از دیگر بازی‌های پیشنهادی برای کودکان ناشنوا است. کودکان ناشنوا در شناسایی هیجانات خودشان و دیگران مشکل دارند. برای مثال از صورتک‌های خندان، عصبانی و … می‌توانید برای توضیح هیجان‌ها و نام‌گذاری و معرفی آن‌ها به کودکان کمک بگیرید. تمامی این موارد با هم روی” کم شنوایی یا ناشنوایی در کودکان” تاثیر شگفت انگیزی می‌کذارد.

تاثیر بازی درمانی در اختلالات  دیکته

نتایج تحقیقات حاکی از آن است که بازی درمانی بر بهبود املاء نویسی، بهبود دستخط و بهبود ترکیب نوشتار کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی موثر است. بازی درمانی از طریق بهبود توجه و کارکردهای شناختی دیگر موجب اصلاح خطای املاء می‌شود در ضمن “بازی درمانی در اختلالات دیکته“، از طریق کاهش علائم بیش فعالی/ نقص توجه باعث بهبود خطای املا نویسی می‌شود.

سخن آخر ما در مورد بازی درمانی

متاسفانه بعضی از خانواده‌ها نسبت به رفتار کودکان در دوران بازی کودکانه بی‌تفاوت هستند. چرا که آن را فقط یک رفتار کلیشه‌ای می‌دانند که هر بچه در دوران کودکی از خود برای بازی نشان می‌دهد.

 به احتمال زیاد حتما شنیده‌اید که اغلب والدین این گفته همیشگی را می‌گویند که “بچه و بازی”! اما نسبت به اینکه آنها چه بازی انجام می‌دهند و از خود چه رفتاری در مواجه با مسائل و دغدغه‌ها و چالش‌ها بروز می‌دهد بی‌اهمیت هستند. 

در صورتی که به جرات می‌توان گفت که بازی‌ها بهترین روش برای ساختن یک شخصیت مستقل و خودکفا از کودک است. زمانی که شما کارت، پازل و یا جورچین برای کودک خودتان تهیه می‌کنید و از آنها می‌خواهید که با آن وسایل بازی کنند در واقع از آنها خواسته‌اید که مسائلی که با آن روبرو شده‌اند را خودشان حل کنند. 

یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که کودکان باید در همان ابتدای زندگی خودشان یاد بگیرند قدرت حل مسئله است. برای مثال زمانی که شما از کودکتان می‌خواهید که پازل را مرتب کند در بیشتر مواقع او شروع می‌کند به گفتن غرهای مثل “من نمیتونم این رو درست کنم” “مامان؛ بابا آخه این خیلی سخته” من چه جوری درستش کنم” . اینجا کودک به دنبال فرار کردن از حل مسئله است و به دنبال این است تا یک نفر دیگر مسائل او را حل کند.

در اینجا رفتاری که شما والدین از خود نشان می‌دهید بسیار مهم است. چرا که هر گونه رفتار یا عمل نادرست یا درست به طور حتم در تشکیل روحیه حل مسئله او در آینده تاثیر فراوانی خواهد گذاشت.…

به همین دلیل است که ما در این مقاله به صورت مکرر به اهمیت “بازی درمانی کودکان” با نیازهای ویژه پرداخته‌ایم و از شما هم میخواهیم که با انجام دادن راهکارها و روش‌های بازی درمانی، و با انتخاب ابزار و وسایل اسباب بازی مناسب این عزیزان، به فرزندان خودتان کمک کنید تا با تمام مشکلاتی که دارند روی پای خودشان بایستند و مسائل و کارهای زندگیشان را در آینده بدون کمک گرفتن از شخص دومی انجام دهند.   

مثل همیشه خوشحال می‌شویم که شما هم  هرگونه نظر و کامنت و یا سوالی که دارید در انتها همین متن برای ما به اشتراک بگذارید. 

خانواده توانمند به دنبال چه هدفی است؟

ما در خانواده توانمند تلاش می‌کنیم تا کودکان با نیازهای ویژه به همراه خانواده‌شان از کلیه خدمات آموزشی، درمانی، مهارتی و محصولات (لوازم توانبخشی، اسباب‌بازی، کتاب، صنایع دستی و…) متناسب با نیازهای خود بدون هرگونه محدودیت  زمانی و مکانی از خدمات گفته شده بهره‌مند شوند.