توانبخشی شناختی یکی از شیوه های کاربردی برای ارائه خدمات توانبخشی است. این شیوه در توانبخشی کودکان بانیازهای ویژه و توانبخشی بزرگسالان فواید بسیاری دارد. به همین خاطر در این مقاله به نقش و تاثیر و نحوه اجرای توانبخشی شناختی خواهیم پرداخت. اگر شما نیز به دنبال آشنایی با متدهای توانبخشی هستید همراه ما باشید.

قصه مهنا

مهنا یکی از شاگردهای مدرسه است، در پایه دوم مشغول به تحصیل است.

تا حال کسی در کلاس ندیده او بتواند بروی نیمکت بنشیند، گویا صندلی او میخ دارد!!!

به دلیل حواس پرتی  نمی تواند مباحث درسی را به خوبی بباموزد، او دائما در کلاس در حال راه رفتن است!!!

کار من که معلم او هستم این است که از او خواهش کن یا گاها با عصبانیت از او بخواهم، کمی آرام بگیرد، ولی نمیتواند!!!

در زنگ تفریح معمولا تنهاست!!!

به خاطر پرخاشگری که دارد، کسی با او دوست نمی شود!!!

به خاطر پرخاشگری و عدم توجه اش ، مجبورم او  را کنار خود بنشانم!!!

روزی که او غیبت می کند بسیار خوشحال می شوم چون وقتی سرکلاس هست دائما در حال دردسرسازی است!!!

یکی روز نتوانستم به مدرسه بروم، با هماهنگی مدیر مدرسه، یکی از دوستانم که  روانشناس بود را برای مدیریت کلاسم به مدرسه معرفی کردم!!!

فاطمه که روانشناس حاذقی بود و هست، زمانی که مهنا و چند شاگردم را دید متوجه، اختلال آنها شد!!!

بنده مشکل مهنا را با خانواده او در میان گذاشتم!!!

به آن از طرف دوست خود گفتم: مشکل مهنا راه چاره دارد، با توانبخشی شناختی می توان به او کمک کرد.

برای حل مشکلات مهنا نیاز به مشارکت خانواده او هست. از طریق توانبخشی شناختی و توانبخشی خانواد محور می توان مسیر درمان را سریعتر طی کرد. مشکل مهنا را می توان بدون مشارکت خانواده پیگیری کرد ولی خوب نباید به دنبال نتیجه درخشان بود!!!

بعد از گفتگو با خانواده مهنا آنان با کمک مشاوره فاطمه، راه درمان او را دنبال کردند.

امیدوارم طولانی بودن مسیر توانبخشی  خانواده او را از طی کردن ادامه مسیر منصرف نکند. توانبخشی راه مطمئنا برای درمان مهنا است!!!

اگر شما نیز به دنبال آشنایی با خدمات توانبخشی شناختی هستید، حتما تا انتهای مقاله همراه ما باشید در این مقاله به موارد زیر می پردازیم:

• توانبخشی چیست؟
• شناخت چیست؟
• توانبخشی شناختی چیست؟
• در توانبخشی از چه رویکردهای استفاده می کنند؟
•  توانبخشی شناختی برای کودکان چه فوایدی دارد؟
• توانبخشی شناختی برای سالمندان چه فوایدی دارد؟

توانیخشی شناختی چیست؟

افراد برای تقویت عضلات خود معمولا به  سراغ ورزش می روند!!!

برای تقویت مغز و ذهن چه باید کرد؟!

در ابتدا باید گفت: مغز آدمی نیز یک عضو منعطفی است که با یک سری اقدامات توانبخشی شناختی می توان آن را تقویت کرد.

قبل از ارائه راهکار متخصص، کودکان مثل مهنا را ارزیابی می کند تا منشا مشکل او را پیدا کند.

او بعد از ارزیابی متوجه می شود، کدام بخش مغز دچار نقص شده است!!!

آیا کودک در توجه مشکل دارد یا در حافظه!!!

بعد از ارزیابی، متخصص سراغ طراحی مسیر توانبخشی شناختی می رود تا مغز انسان را برای حل مشکلات توانمند کند.

توانبخشی یعنی تغییر فعال به منظور توانمندسازی افراد مبتلا به آسیب یا بیماری و هدفش ترمیم و بازگرداندن تمامی کارکردهای جسمانی، روانی و اجتماعی آسیب دیده ناشی از بیماری‌هاست.

شناخت هم یعنی توانایی توجه، دریافت و درک اطلاعات به منظور تعدیل و یکپارچه‌سازی و نگهداری که باعث تعامل با محیط می‌شود.

بر این اساس توانبخشی شناختی یا توانبخشی نوروسایکولوژیک یعنی مجموعه‌ای از روش‌ها یا راهبردهای مداخله‌ای، که به منظور توانمندسازی بیماران و خانواده‌های آنها صورت می گیرد.

هدف از توانبخشی شناختی، سازگاری، کنترل و کاهش نقایص شناختی است.

هدف توانبخشی شناختی 

 با توجه به ماهیت اختلالات شناختی، اهداف توانبخشی در رده اول افزایش کارکرد از طریق سازگاری با بیماری( سازگارشدن فرد با نقص و بیماری) است. هدف دوم از توانبخشی شناختی، جلوگیری و کاهش رفتارهای ناسازگارانه و در نهایت جبران برخی از نقایص از دست رفته است.

در یک جمع‌بندی کلی هدف از به کار بردن توانبخشی شناختی و رفتاری؛ افزایش توانایی فرد در پردازش و تفسیر اطلاعات و بهبود کارایی فرد در تمامی ابعاد زندگی اجتماعی و خانوادگی است.

 پیشنهادی: بازی درمانی شناختی رفتاری

توانبخشی شناختی شامل چه افرادی می‌شود؟

براساس پژوهش‌های موجود اکثر مداخلات توانبخشی، معطوف به سه دسته کلی از بیماری‌ها  است:

• بیماری‌های کارکردی مغز مانند: اسکیزوفرنیا، آلزایمر، بیش فعالی  و..
•  بیماری‌های اکتسابی مغزی مانند: ضربه مغزی و سکته مغزی، فلج مغزی و..
•  بیماری‌های پیش رونده و تخریبی چون دمانس (زوال عقل)

کارکرد توانبخشی شناختی

بعضی از اجزای شناخت که در توانبخشی شناختی  مورد توجه قرار می‌گیرند و ارزیابی و درمان می‌شوند عبارتند از: 

•  درک ( Perception )
•  توجه ( Attention )
•  حافظه ( Memory )
•  زبان ( Language )
•  تفکر (Thinking )

رویکردهای توانبخشی شناختی چیست؟

الف) ترمیم کارکرد آسیب دیده

روش‌های که بر مبنای این رویکرد مورد استفاده قرار می‌گیرد، عمدتاً بر تحریک یا تمرین شناختی از طریق بسط و تمرینات تکراری تاکید دارد. مواردی مثل تمرینات تکراری برای ارقام، کلمات، اشکال، مکان‌ها و….

متخصصان کاردرمانی ذهنی، بازی درمانگران، همه‌ی‌ این کارها را با هدف بازسازی مکانیسم‌های شناختی و نورونی آسیب دیده افراد انجام می دهند.

ب) بهینه سازی کارکرد باقیمانده

تاکید اصلی این رویکرد بر توانمندسازی فرد در استفاده از فرآیندها و مهارت‌های حافظه و توجه است، که قبل از بیماری وجود داشته است. در این رویکرد، افراد را به انجام تکالیفی ترغیب می‌کنند که قبل از آسیب انجام می‌دادند. 

ج) جبران کارکرد ازدست رفته

زمانی که آسیب مغزی و نقایص شناختی شدید باشد، توانبخشی، اغلب متمرکز بر یافتن راه‌های می‌شود که به افراد در جایگزینی یا جبران نقایص کمک می‌کند. با حمایت‌های بیرونی و تغییرات محیطی می‌شود، افراد را در انجام تکالیف روزمره و کاهش تاثیرات ناشی از معلولیت توانمند کرد. 

مداخلات موجود در این زمینه عمدتا در سطح رفتاری هستند. اقداماتی که فرآیندهای شناختی و عصبی زیربنایی را تحت تاثیر قرار میدهد را شامل نمی‌شود. نقطه قوت این رویکرد، کاربرد گسترده و موفقیت چشمگیرش در توانمندسازی افراد برای دستیابی به استقلال در کارهای روزانه است.

د)جایگزینی کارکرد سالم

این رویکرد همانند جبران کارکرد از دست رفته، فرض میکنند که مکانیزم‌های شناختی و عصبی موردنیاز برای حافظه و توجه بهنجار در بیماران نمی تواند به طور کامل ترمیم شود یا بهبود پیدا کند. اما با بهره‌گیری از فرآیندها و ساختارهای سالم شاید یشود به افراد کمک کرد.

در این رویکرد تاکید می شود که مناطق سالم مغز در زمانی که ناحیه مجاور یا مشابه آن در یک نیمکره، یا نیمکره دیگر آسیب ببینند، به انجام وظایف نقاط آسیب دیده خواهند پرداخت. تاکید اصلی این رویکرد، بر دستیابی به نتایج خاص کارکردی چون یادگیری اطلاعات مربوط به زندگی روزمره است. 

فواید توانبخشی شناختی برای کودکان 

تحقیقات نشان می‌دهد که تقویت حافظه دیداری دانش آموزان دارای اختلال نوشتن، باعث کاهش خطاهای املایی آنها می‌شود.

توانبخشی شناختی باعث می‌شود دانش‌آموزان به فرآیند نوشتن خود نظارت کنند.

 فعالیت آنان هدفمند خواهد شد در نهایت مهارت نوشتن صحیح کلمات را یاد خواهند گرفت.

دانش آموزانی که دارای اختلال نقص توجه و بیش فعالی‌اند از توانایی نگهداری توجه و پیشرفت تحصیلی پایینی برخوردارند. با استفاده از خدمات توانبخشی شناختی، میزان توجه دانش آموزان دارای اختلال نقص توجه/ بیش فعالی می‌تواند پیشرفت آن‌ها را به دنبال داشته باشد.

فواید توانبخشی شناختی بزرگسالان

پژوهش‌ها نشان می‌دهد که توانبخشی حافظه و توجه به عنوان یکی از رویکردهای جدید درمانی، پا به پای سایر مداخلات قادر است بر وضعیت حافظه بیماران سالمند مبتلا به دمانس و آلزایمر موثر بوده و موجب بهبود کیفیت زندگی سالمندان شود. 

توانبخشی شناختی یکی از ارکان اصلی و ضروریات درمانی برای کاهش علائم و مشکلات ناشی از دمانس و آلزایمر می‌باشد. که در کنار روش‌های درمان و کنترل بیماری از آن استفاده می‌کنند.

فواید توانبخشی شناختی برای اختلالات مغز

پژوهش‌های نشان می‌دهد توانبخشی شناختی توجه، پردازش اطلاعات و کارکردهای اجرایی در بیماران مبتلا به مولتیپل اسکلروز(بیماری MS) موثر است.

علاوه بر وضعیت شناختی آنان، به بهبود افسردگی این بیماران نیز کمک می‌کند. البته نتایج این پژوهش‌ها نشان می‌دهد بازتوانی شناختی مداخله اثربخشی برای بهبود کارکردهای شناختی بیماران دچار آسیب مغزی تروماتیک است.

فواید توانبخشی شناختی برای اختلال وسواس

پژوهش‌ها نشان می‌دهد که برنامه توانبخشی شناختی مفهوم سازی، انعطاف پذیری ذهنی، آغازگری و طرح پذیری و حافظه شنیداری بیماران وسواسی جبری را بهبود بخشید است. توانبخشی شناختی برای بیماران افسرده، وسواسی، اضطرابی و افراد عادی نیز موثر می‌باشد. 

مراحل توانبخشی شناختی

• پیدا کردن کلینیک معتبر( مهمترین مرحله)
•  مصاحبه بالینی 

•  انجام آزمون‌های تخصصی جهت مشخص نمودن حیطه‌ای که باید درمان و یا تقویت صورت بگیرد (آزمون‌های شناختی باید کاملا تخصصی باشند. یعنی وقتی می‌گوییم می‌خواهیم توجه را اندازه گیری نماییم، آزمونی که استفاده می‌کنیم فقط باید توجه را بسنجد و هیچ حیطه دیگری در آن دخیل نباشد. چون نمی‌توان در این مسئله تمایز قائل شد که آیا ضعف در آزمون توجه در اثر مشکل حافظه‌اش  بوده است یا مشکل حرکتی یا هر مشکل دیگری.

•  تفسیر و بررسی آزمون‌های انجام شده  توسط متخصص.

•  انجام برنامه توانبخشی شناختی کاملا تخصصی در زمینه ارزیابی شده .
•  انجام آزمون‌ها میان دوره‌ای در حین برنامه توانبخشی شناختی جهت بررسی این مورد که آیا مسیر و برنامه درمانی ما صحیحه یا خیر؟

آزمون‌ها و تست‌هایی توانبخشی شناختی

آزمون‌های و برنامه‌های درمانی متعددی برای توانبخشی شناختی طراحی شده‌اند ولی بیشترشان  فقط بازی‌های ساده هستند و هیچ ارزش علمی ندارند .

از جمله نرم افزار های معتبر در حیطه ارزیابی‌های شناختی و همچنین توانبخشی شناختی می‌توان نام برد، عبارتند از:

نرم افزار کن تب | CANTAB که توسط دانشگاه کمبریج در سال 1980 تولید شده است

www.cantab.ir | www.cantab.com | آزمون کن تب | CANTAB چیست ؟ |

نرم افزار بررسی توجه و تمرکز و تشخیص بیش فعالی | IVA که این نرم افزار محصول یک شرکت آمریکایی می باشد و نتایج آن با fMRI و QEEG معتبر شده، به عبارتی نتایج این آزمون با نتایج حاصل از fMRI و QEEG در بررسی بیش فعالی | ADHD هم‌خوانی دارد.

www.braintrain.com | www.braintrain.ir | نمونه پیشرفت در بیش فعالی با آزمون IVA | توضیح در مورد آزمون IVA | 

آزمون های شناختی Vienna که این هم مجموعه آزمون های شناختی می باشد www.braintrain.ir | www.schuhfried.com

و همینطور نرم افزار هایی که در زمینه درمان در توانبخشی شناختی | CRT استفاده می شوند مانند

نرم افزار کاپیتان لاگ | Captain’s Log که از جمله قوی‌ترین نرم افزارهای شناختی دنیا می‌باشد 

نرم افزار راننده هوشمند | Smart Drive که بسیار برای بیش فعالی کاربرد دارد. www.braintrain.com

تجهیزات توانبخشی شناختی

تجهیزات سخت افزاری و نرم افزاری مخصوص این فرآیند ساخته شده‌اند و افراد متخصص این حوزه می‌توانند از آن در کلینیک‌ها استفاده کنند. برای آشنایی با وسایل توانبخشی می توانید به فروشگاه سایت خانواده توانمند سر بزنید.

رایانه از ابزارهای مهم توانبخشی شناختی

در عملکرد ذهنی، معیارهای اندازه‌گیری و بهبود، هزارم ثانیه است. برای اندازه گیری عملکردحافظه و انجام تمرینات بر پایه تمایز رنگ و شکل و موقعیت در فضا و .. از تجهیزات کامپیوتری و نرم افزارهای تخصصی  استفاده می شود.

 اکثر متخصصان از این ابزارها استفاده می‌کنند. برای بچه‌های کوچک و یا افرادی که آسیب‌های شناختی زیادی دارند، عموما با استفاده تمرین‌های قلم و کاغذی، بازی‌های ذهنی و کلامی  و رایانه‌ای و موارد مشابه توانبخشی انجام می‌شود.

فواید بازی‌های رایانه‌ای 

بازی‌های رایانه وسیله‌ای برای جلب توجه و تمرکز و مقدمه یادگیری و کاهش هزینه آموزشی و توانبخشی است. بازی های رایانه ای به استفاده کننده، فرصت می‌دهد متناسب با توان و ظرفیت خودش از آنها استفاده بکند. 

بازی های رایانه ای، باعث بروز خلاقیت و استعداد و توانمندی‌های افراد می‌شود. تمرینی برای اینکه بچه‌ها مهارت‌های زندگی را یاد بگیرند.

بازی های رایانه ای زمینه‌ساز هماهنگی بین اعضای حسی (چشم، دست، عضله و مغز) می‌شود.

بازی‌های رایانه‌ای وسیله‌ای برای پرکردن اوقات فراغت کودکان است؛ کنجکاوی و خیال‌پردازی، قدرت تصمیم‌گیری، تخلیه هیجانی، چالشی ذهنی، توسعه خلاقیت، از مزایایی بازی رایانه‌ای است.

کاربرد بازی‌های رایانه‌ای 

بازی های رایانه ای کاربردهای بسیاری در توانبخشی شناختی دارد از جمله:

سنجش عملکرد

 با بررسی واکنش کودکان در حین بازی می‌توان به بازخوردی که به موقعیت بازی می‌دهند با اصول اخلاقی که بروز می‌دهند و همچنین عملکرد آنها پی برد.

تعامل

بازیگر با وارد شدن به صحنه بازی همواره سعی می کند در تمام مراحل بازی به بهترین وجه عمل نماید تا بیشترین امتیازات را کسب کند در واقع  در تعامل با عناصر و صحنه‌ها عمل می کند.

الگودهی

کودکان و نوجوانان بیش از آن که از طریق تجربه مستقیم یاد بگیرند، از راه مشاهده رفتار و اعمال دیگران می‌آموزند و به همین دلیل برنامه تلویزیونی و رایانه ای با ارائه الگوها و سرمشق های جذاب و دوست داشتنی یکی از منابع عمده تاثیرگذار بر رفتار کودکان و نوجوانان است.

مشارکت اجتماعی

با بازی‌های رایانه ای می توان اصول مدنی را به بچه‌‌ها یاد داد.

آموزش

 با استفاده از بازی‌های رایانه‌ای می توان مطالب بسیاری به بچه ها یاد داد و فقط به چشم سرگرمی به بازی های رایانه نگاه نکرد.

کلام آخر

در این مقاله درباره فواید، کاربرد توانبخشی شناختی صحبت شد. درضمن تجهیزات کاربردی توانبخشی شناختی و آزمون های مورد استفاده معرفی شدند. اگر سوالتان بی پاسخ مانده یا به دنبال راه چاره هستید، در صورت نیاز به مشاوره می توانید با شماره 09054146911 تماس بگیرید.

خدمات سایت خانواده توانمند 

ما در خانواده توانمند تلاش می‌کنیم تا کودکان با نیازهای ویژه به همراه خانواده‌شان از کلیه خدمات آموزشی، درمانی، مهارتی و محصولات (لوازم توانبخشی، اسباب‌بازی، کتاب،  و…) متناسب با نیازهای خود بدون هرگونه محدودیت  زمانی و مکانی از خدمات گفته شده بهره‌مند شوند.