تاثیر بازی درمانی بر کودکان با نیازهای ویژه: کم توانی ذهنی یا ناتوانی هوشی با شرایطی یکسان و به یک میزان و با علت های مشابه و آثار همانند، در همه افراد کم توان ذهنی مشاهده نمی شود.

نخستین بار، انجمن عقب ماندگی ذهنی آمریکا در سال 1961 از واژه عقب ماندگی ذهنی استفاده کرد. در واقع، عقب ماندگی ذهنی جایگزین واژه هایی مانند سبک مغز، کودن، احمق، کانا، کالیو و نابهنجاری ذهنی شد در سال 2007، انجمن عقب ماندگی ذهنی آمریکا به انجمن ناتوانی هوشی و تحولی آمریکا تغییر نام یافت و برای نخستین بار در همان سال، واژه ناتوانی هوشی یا کم‌توانی ذهنی را به جای عقب ماندگی ذهنی به کار برد و کم توانی ذهنی در گروه اختلال‌های هوشی تحولی قرار گرفت.

در حال حاضر، واژه عقب ماندگی ذهنی منسوخ شده است و همه مراکز علمی واژه کم توانی ذهنی را تأیید می‌کنند. کم توانی ذهنی به محدودیت های اساسی در کارکرد هوشی (هوش بهر 70 تا 75 یا کمتر) و رفتار سازشی که به صورت مهارت های سازشی مفهومی، اجتماعی و عملی بیان می‌شود، در دوره تحول (قبل از 18 سالگی) اتلاق می‌شود.

بازی درمانی و آموزش مهارت اجتماعی

در واقع، یکی از حوزه های مهمی که کودکان کم توان ذهنی در آن با مشکل مواجه هستند، مهارت های اجتماعی است. معمولاً این کودکان مهارت های اجتماعی ضعیفی دارند.

مهارت های اجتماعی به مهارت های ضروری برای انطباق با نیازهای اجتماعی و حفظ روابط بین فردی رضایت بخش گفته می‌شود.

یادگیری مهارت های اجتماعی بخشی از مسئله اجتماعی شدن در کودکان است و اجتماعی شدن جریانی است که در آن هنجارها، مهارت‌ها، انگیزه‌ها، نگرش‌ها و رفتار فرد شکل می‌گیرد.

مهارت های اجتماعی بیانگر مجموعه پیچیده‌ای از مهارت هاست که شامل ارتباط، حل مسئله، تصمیم گیری، خود مدیریتی، جرائت ورزی، تعامل با همسالان و گروه می‌شود.

بیشتر کودکان در ارتباط با اطرافیان (والدین، خواهران، برادران و همسالان) این مهارت ها را بدون تلاش و خود‌ به‌ خود یاد می‌گیرند، ولی کودکان کم توان ذهنی در این زمینه مشکلات دارند؛ به همین دلیل بیشتر این کودکان با عکس العمل‌های منفی بزرگ سالان و کودکان دیگر رو به‌ رو می‌شوند.

پیشنهادی: کاردرمانی برای ایستادن کودک

تاثیر بازی درمانی بر کودکان با نیازهای ویژه

کودکانی که مهارت اجتماعی مطلوبی دارند و مشکلات رفتاری عمده‌ای ندارند، در ایجاد رابطه با همسالان و یادگیری در محیط آموزشی موفق تر از کودکانی هستند که فاقد این مهارت هستند، زیرا مهارت‌های اجتماعی ناکافی و مشکلات رفتاری عمده‌ سبب ایجاد روابط بین فردی ضعیف و رشد اجتماعی نا مطلوب می شود.

برخی متخصصان اعتقاد دارند میزان واکنش های هیجانی نامطلوب در افراد کم توان ذهنی چهار یا پنج برابر افراد عادی است به همین دلیل برنامه های آموزشی متفاوتی برای بهبود مهارت های اجتماعی کودکان کم توان ذهنی تهیه شده است.

بازی درمانی از جمله روش‌هایی است که بین انواع روش های توان بخشی به لحاظ تربیتی، درمانی، آموزشی و به ویژه کسب مهارت‌های اجتماعی ارزش زیادی دارد. به طور مثال “بازی درمانی برای اختلالات دیکته” از جمله اثراتی است که به بهبود دیکته کودکان کمک می‌کند.

در واقع، بازی درمانی رویکردی ساختارمند است که فرایندهای یادگیری و ارتباط طبیعی کودکان را پایه ریزی می‌کند.درمانگران از طریق بازی به کودکانی که مهارت های اجتماعی ضعیفی دارند، مهارت های اجتماعی را می آموزند و دنیای درونی و بیرونی کودک را به همدیگر مرتبط می سازند.

بازی درمانی روشی است که با آن، ابزارهای طبیعی بیان حالت کودک یعنی بازی، به عنوان روش درمانی او به کار گرفته می‌شود و به کودک کمک می‌کند تا فشارها و احساسات خویش را ‌کنترل کند.این نوع درمان در تعلیم و تربیت کودکان با نیازهای ویژه جایگاه ویژه ای دارد.

توضیحاتی درباره تاثیر بازی درمانی بر کودکان با نیازهای ویژه

پژوهش های مختلفی در حوزه بررسی تأثیر آموزش بازی درمانی بر مهارت های اجتماعی کودکان در سنین مختلف و گروه های مختلف انجام شده است.در این راستا، یافته های پژوهش ها حاکی از آن است که بازی درمانی دیجیتالی باعث افزایش توجه و مهارت های اجتماعی کودکان می‌شود نتایج پژوهش بیانگر این است که بازی درمانی تأثیر مثبتی بر رفتار و هیجانات کودکان دارد و یکی از مؤثرترین مداخلات در حیطه مشکلات رفتاری و عاطفی کودکان و آموزش مهارت های اجتماعی به آنان است.

بازی های مبتنی ‌بر تکنیک های نمایشی باعث افزایش و بهبود مهارت های اجتماعی و هیجانی در افراد با نیازهای خاص می‌شود.بازی درمانی گروهی رفتارهای اجتماعی مثبت و مؤلفه های آن را از جمله همدلی، جهت گیری اجتماعی، رفتار اخلاقی، خودمهارگری، حرمت خود، اطاعت‌پذیری، جرأت‌ورزی، احترام به قانون و تمایل به مشارکت در کودکان پیش دبستانی به طور معناداری افزایش می دهد.

بازی های نمایشی باعث بهبود مهارت های اجتماعی در دختران کم توان ذهنی خفیف شد.چند دهه است از بازی درمانی شناختی رفتاری به عنوان برنامه ای مداخله ای برای توسعه روابط و مهارت های اجتماعی کودکان کم توان ذهنی استفاده می‌شود.

بازی درمانی شناختی رفتاری

بازی درمانی شناختی رفتاری نوعی درمان شناختی رفتاری انطباق یافته و حساس به رشد است.

بازی در بازی درمانی شناختی رفتاری به عنوان ابزاری برای برقراری ارتباط استفاده می‌شود و تکنیک های حمایتی کاربردی را غیرمستقیم به کودکان آموزش می‌دهد؛ همچنین روش جالب توجه و سرگرم کننده ای است.

یکی از برجسته ترین رویکردهای بازی درمانی که برای کودکان پیش دبستانی و دبستانی طراحی شده است، بازی درمانی گروهی با رویکرد شناختی رفتاری است؛ زیرا در این رویکرد بر مشارکت کودک در درمان تأکید می‌شود و این کار از طریق توجه کردن به موضوعاتی مانند کنترل خود و دیگران، تسلط و پذیرش مسئولیت در قبال تغییر رفتار و اکتساب مهارت های اجتماعی عملیاتی می‌شود.

علاوه بر این، در این نوع بازی درمانی از روش هایی مانند خود نظارتی و فنون مدیریت وابستگی از جمله تقویت مثبت، شکل دهی، خاموش سازی و سرمشق دهی استفاده می‌شود که رشد اجتماعی و بهبود مهارت های اجتماعی در راستای کاهش مشکلات رفتاری و سازگاری از جمله اهداف‌ نهایی آن هستند.

کودکان می توانند از طریق بازی درمانی گروهی با رویکرد شناختی رفتاری، احساسات منفی و مثبت خود را آشکار کنند و تخلیه روانی شوند.در این رویکرد، اندیشه های همسو و همخوان با مشکلات رفتاری شناسایی و اصلاح می‌شوند.در حقیقت تغییراتی در فرایندهای شناختی کودک به وجود می آید که بر مشکلات رفتاری آن‌ها تأثیر مطلوبی می‌گذارد.

آموزش بازی درمانی گروهی با رویکرد شناختی رفتاری

نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد آموزش بازی درمانی گروهی با رویکرد شناختی رفتاری در بهبود مهارت های اجتماعی و مؤلفه های آن ها در دانش آموزان کم توان ذهنی مؤثر بود، زیرا بازی درمانی گروهی با رویکرد شناختی رفتاری راه های جامعه پذیری را برای دانش آموزان کم توان ذهنی مهیا می‌کند، به نحوی‌ که آن ها به عنوان عضوی مفید و سالم وارد جامعه شوند و از گرایش به رفتارهای انحرافی مصون بمانند.

دانش آموزان کم توان ذهنی یاد می‌گیرند چگونه تصمیم گیری کنند، تفکر خلاق و انتقادی داشته باشند، چگونه احساس مسئولیت پذیری را در خود افزایش دهند و از همه مهم تر چگونه نحوه رفتار مناسب با همسالان را یاد بگیرند.

علاوه بر‌ این، بخش عمده ای از مشکلات دانش آموزان کم توان ذهنی که به خود ناتوان سازی در آنان منجر می‌شود، مربوط به عملکرد و رفتار در زندگی شخصی و اجتماعی آن هاست.

این کودکان به این دلیل که نمی‌توانند به طور خود‌ به خودی و بدون کمک دیگران مهارت های اجتماعی را بیاموزند، نیازمند نشانه های موقعیتی، فهم اهداف و درگیر شدن در تعاملات زندگی و تعاملات اجتماعی هستند.

آن ها فقط در صورت آموزش مناسب خواهند توانست همانند همسالان عادی خود به برخی سطوح اکتسابی مهارت های اجتماعی دست یابند.

آموختن از طریق بازی شامل نظم بخشی به عاطفه، کنترل فشار روانی، برقراری ارتباط، کنترل احساس ها و خود کنترلی می‌شود و از طرفی ساختار ارزشی، رشد اخلاقی و خودکارآمدی را در بر می‌گیرد و رشد خود، رشد اجتماعی، رشد هیجانی و رشد شناختی را تسهیل می‌کند و موجب بهبود رفتارهای اجتماعی می‌شود.بنابراین، بازی‌درمانی گروهی با رویکرد شناختی رفتاری در کسب مهارت‌های اجتماعی دانش آموزان کم توان ذهنی نقشی حساس و مهمی دارد.

خانواده توانمند به خانواده‌های کودکان با نیازهای ویژه چه کمکی می‌کند؟

ما در خانواده توانمند تلاش می‌کنیم تا کودکان با نیازهای ویژه به همراه خانواده‌شان از کلیه خدمات آموزشی، درمانی، مهارتی و محصولات (لوازم توانبخشی، اسباب‌بازی، کتاب، صنایع دستی و…) متناسب با نیازهای خود بدون هرگونه محدودیت  زمانی و مکانی از خدمات گفته شده بهره‌مند شوند.