بازی زبان مشترک همه کودکان

بازی درمانی گروهی موجب رشد کـــودک از نظر جسمی و تقویت پنج حس او می‌شود و برای کودکان یک نیاز طبیعی است و مانند نفس کشیدن برای حیات آنها ضرورت دارد و والدین نباید نگران و مانع بازی و بازیگوشی‌های کودکان شوند.

هیجان و شادی وسطی و جیغِ خوشحالی چیزی نیست که بتوان در دورهمی‌های ساده این روزها آن را تجربه کرد.

علاقه‌مندی کودک به بازی، نشانه سلامتی اوست و اگر کودکی بازی نکند باید به سلامت او مشکوک و به فکر درمان بود. بازی به عنوان واقعیتی انکار ناپذیر یکی از فعالیت‌های آدمی و حتی حیوانات است. بازى کردن یک فعالیت لذت بخش است که دربرگیرنده افراد، اشیاء و تحرک است.

بسیاری از خانواده‌ها، بازی کودکان را یک نوع سرگرمی می‌دانند. بعضی دیگر، بازی را بیهوده ، هدر دادن وقت و حتی مایه خجالت می‌دانند.

در حالی که بازی جنبه‌های آموزشی و سازندگی دارد و به کودک، فرصت رشد جنبه‌های ؛ جسمی ، ذهنی ، روحی ، روانی و عاطفی می‌دهد و فراتر از آن کودک اصول اخلاقی و اجتماعی را در این میان به خوبی فرا می‌گیرد.

همچنین بازی، حس کنجکاوی کودک را بر می‌انگیزد و به کــــودک قدرت ابتکار ، روحیه جمع گرایـــی ، برقرای رابطه ، مقاومت در برابر مشکلات، پذیرش اختلاف سلیقه‌ها و اعتماد به نفس می‌دهد.

چنانچه کودکی در خردسالی بازیگوش و پر جنب و جوش باشد در بزرگسالی از بردباری ، خویشتن داری ، مقاومت و پایداری خوبی برخوردار خواهد شد.

بازی درمانی گروهی راهی برای درمان و آموزش کودکان

متخصصان روانشناسی و مشاوره و کار درمانگران و گفتار درمانگران برای مشکلات ذهنی و جسمی و روحی و اختلالات یادگیری کودکان معمولا از ترفند بازی استفاده می‌کنند. بازی درمانی یکی از شیوه‌های مداخل‌های مناسب و موثر برای کاهش مشکلات رفتاری و افزایش مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی کودکان است و همچنین می‌تواند باعث افزایش سازگاری و توانمندی کودکان شود. 

بازی از ضروریات زندگی کودکان است. کودکان از طریق بازی افکارشان را بازگو می‌کنند و به همان راحتی که بزرگسالان احساساتشان را با کلمات بیان می‌کنند، آنان نیز همین کار را به وسیله بازی انجام می‌دهند.

کودک در طول بازی توانایی حل مشکلات خود را پیدا می‌کند و به وسیله آن می‌تواند اعتماد به نفس و روحیه استقلال طلبی را در خود پرورش دهد. آنان احساساتی چون ترس، اندوه، شادی و عصبانیت خود را از طریق بازی بیان و به این ترتیب احساس امنیت و ارزشمند بودن می کنند.

 کودکان بی قرار حواس پرت که کنترل کمی روی حرکات بدنی خود دارند و به راحتی هم متوقف نمی شوند، بازی کمک می‌کند تا تنش آنها آرام شود یا کودکانی که مورد ضرب و شتم و آزار جنسی قرار گرفته‌اند، می توانند از طریق بازی درمانی تا حد زیادی به آرامش و بهبود برسند.

درمانگر از طریق بازی درمانی یک موقعیت بازی را به صورت کلی ایجاد می‌کند که کودک بتواند ترس و تنش خود را بیرون بریزد، در حقیقت در بازی درمانی، کودک «خود درونی‌اش» را نشان می‌دهد.

انواع بازی درمانی

بازی درمانی به دو شیوه انجام می شود:

۱- غیر مستقیم (یا فرزند محور)

 ۲- مستقیم

رویکرد غیر مستقیم در بازی درمانی

در بازی درمانی کودک محور، به کودکان اسباب بازی‌ها و ابزارهای خلاقانه داده می‌شود و آنها مجاز به صرف زمان به انتخاب خود می باشند. آنها هیچ راهنمایی در مورد آنچه که باید انجام دهند یا چگونه باید مشکلات خود را حل کنند نمی‌گیرند.

رویکرد غیر مستقیم نوعی درمان روان پزشکی است. فرض اساسی این است که کودکان وقتی که اجازه انجام کار را داشته باشد، راه حلی برای مشکلاتشان پیدا خواهند کرد. کل جلسه معمولا بدون ساختار است. درمانگر ممکن است کودک را بی سر و صدا ببیند و یا ممکن است در مورد آنچه که کودک انجام می‌دهد نظر دهد. اگر درمانگر دعوت به بازی شود ممکن است در این بازی شرکت کند. اما، در نهایت، انتخاب به کودک داده می شود.

رویکرد مستقیم در بازی درمانی

در برخی موارد، درمانگران بازی، ممکن است از استراتژی‌های مستقیم استفاده کنند. هر جلسه ممکن است یک موضوع خاص یا هدف خاصی داشته باشد که باید مورد توجه قرار گیرد مثلا به کودک ممکن است گفته شود: «امروز ما با عروسک بازی خواهیم کرد. این عروسک تو خواهد بود»، یا ممکن است درمانگر یک بازی خاص را برای آنها انتخاب کند. 

درمانگر ممکن است در این بازی دخیل باشد تا داستان را هدایت کند. به عنوان مثال، اگر یک کودک از عروسک‌ها برای نشان دادن کودکی که مورد آزار و اذیت قرار گرفته، استفاده کند، ممکن است درمانگر برای کمک به عروسک در پیدا کردن راه‌هایی برای مقاومت یا پیدا کردن راه فرار، کمک کند.علاوه بر رویکردهای اساسی، انواع مختلفی از بازی تراپی (play therapy) نیز وجود دارد، که رایج‌ترین انواع آن عبارتند از:

درمان فرزند

 والدین درگیر می شوند و درمانگر به پدر و مادر تعلیم می‌دهد که چگونه با کودک ارتباط برقرار کنند. هدف این است که شکاف ارتباطی بین کودک و والدین را ببندد.

سینی ماسه‌ای (سینی شن بازی)

کودک می تواند یک صحنه را در یک محیط کوچک پر از شن و ماسه با استفاده از اسباب بازی های کوچک مانند مردم و حیوانات ایجاد کند. صحنه ایجاد شده به عنوان نمایشی از زندگی فرزند عمل می کند و به حل منازعات، حذف موانع و به دست آوردن اعتماد به نفس کمک می‌کند.

کتاب تراپی

درمانگر و کودک ممکن است کتاب هایی را در کنار هم بخوانند تا مفاهیم و مهارت های خاصی را به کودک بیاموزند.

بازی خیالی

یک کودک ممکن است اسباب بازی‌هایی را انتخاب کند و  تخیلاتی مانند لباس پوشاندن به عروسک، ساخت خانه عروسک، یا شخصیت‌های مختلف را بر روی آن ها اعمال کند. این ممکن است مستقیم یا غیر مستقیم باشد.

بازی درمانی رفتاری شناختی

درمانگر ممکن است از بازی برای کمک به یک کودک برای یاد گرفتن این که چگونه فکر کند و متفاوت رفتار کند بهره بگیرد. به عروسک ممکن است در مورد چگونگی تغییر تفکر خود، مشاوره داده شود یا ممکن است پزشک از کودک بخواهد که به حیوان در مورد چگونگی مقابله با یک وضعیت استرس زا کمک کند.

مشارکت خانواده در بازی تراپی

خانواده ها معمولا بخش مهمی از درمان کودک هستند. با این حال، سطح مشارکت، توسط درمانگر تعیین می شود. گاهی اوقات والدین ممکن است همراه کودک در جلسات شرکت کنند. اگر هدف این است که در زمینه مسائل خانوادگی مشغول به کار شوند، والدین ممکن است به طور مستقیم در بازی درمانی دخالت داشته باشند. در شرایط دیگر، کودک می‌تواند تنها در جلسات شرکت کند. درمانگر معمولا پس از آن با والدین در مورد اهداف درمان و پیشرفت ارتباط برقرار خواهد کرد.

بازی درمانی گروهی

درمان ممکن است در گروه انجام شود. بعنوان مثال، گروه کودکان دارای غم و اندوه ممکن است شامل کودکان هم سن باشند که در بازی تراپی شرکت می‌کنند تا به آنها کمک کنند تا از افسردگی‌شان دست بردارند. آنها ممکن است با عروسک، بازی کنند، در بازی‌هایی شرکت کنند که در آنها احساسات خود را شناسایی می‌کنند یا در پروژه‌های هنری به عنوان یک گروه شرکت کنند. بعضی از مدرسه‌ها گروه‌های بازی تراپی را ارائه می‌دهند. کودکان ممکن است در محیط گروهی با یک بازی درمانگر برای حل مهارت های اجتماعی کار کنند.

تاثیر مثبت بازی درمانی گروهی بر کودکان

• بازی درمانی گروهی سبب افزایش همکاری و پذیرش قواعد و قوانین گروه از سوی بچه‌ها و رعایت آن می‌شود و کودکان تجارب را با یکدیگر به دست می‌آورند.
• با توجه به اینکه کودکان امروزه به بازی‌های کامپیوتری علاقمندند و اکثر این بازی‌ها در قالبی از پیش تعیین‌شده هستند که کودک در تغییر آنها آزاد نیست و اعمالی را به صورت مکانیکی انجام می‌دهد و به تنهایی و در انزوا به بازی می‌پردازد، بهتر است که بازی‌درمانی گروهی برای رشد خلاقیت کودک در سنین مختلف انجام شود.
• اهمیت گروه‌های همسال در رشد شخصیت کودکان و نوجوانان، گزارش و اثبات شده است. فرصت‌های بسیاری برای کودکان و نوجوانان جهت شرکت در فعالیت‌های گروهی در سال‌های سازندگی وجود دارد و دامنه آن از گروه‌هایی که خود به‌خودی در اطراف منزل و حیاط مدرسه شکل می‌گیرد تا گروه‌های با ساختار بیشتر و فعالیت‌محور پیرامون فعالیت‌های ورزشی مثل مسابقات ورزشی سازمان‌دهی می‌شود. این تجارب فرصت‌هایی برای کودکان و نوجوانان فراهم می‌کند تا مهارت‌های اجتماعی مناسب را یاد بگیرند و احساس شایستگی کنند.
• بازی درمانی گروهی با استفاده از بازی های فیزیکی به کودکان در مدیریت احساسات بوسیله برون ریزی آن با حرکات و فعالیت های بدنی کمک بسیاری میکند.
• کودکان در بازی درمانی گروهی می توانند احساس رضایتمندی و کمال را تجربه کنند زمانی که قادر به انجام کارهایی می‌شوند که قبل از انجام آن عاجز بودند.
• کودکان با بازی درمانی گروهی و با بازی های حرکتی مانند وسطی از لحاظ بدنی قوی می‌شوند و مهارت های حرکتی آنها ارتقا می‌یابد.
• کودکان با بازی درمانی گروهی و با انجام بازی های  فیزیکی و حرکتی می توانند موقعیت های خطر آفرین را برآورد کنند و برای آن  با هم اندیشی راهکار مناسب ارائه کنند. برای مثال آنها درمی‌یابند که با بیرون پریدن از تاب در حال حرکت چه چیزی ممکن است پیش آید.
• بازی درمانی گروهی تاثیر بسیاری  بر روی مهارت حل مسئله و مهارت اجتماعی و حرکتی- فیزیکی و کلامی کودکان خواهد داشت

طول جلسه بازی درمانی گروهی

جلسات بازی درمانی گروهی  به اهداف درمان و نیازها و توانایی‌های کودک بستگی دارد. بیشتر جلسات بین ۳۰ تا ۵۰ دقیقه طول می‌کشد. قرار ملاقات‌ها ممکن است از یک بار در ماه تا دو بار در هفته برنامه‌ریزی شود. بطور متوسط ​​۲۰ جلسه تمرین درمانی برای حل مسائل ضروری است، اما برخی از کودکان بسیار سریعتر بهبود می‌یابند ولی دیگران ممکن است جلسات بیشتری را نیاز داشته باشند. 

در بازی درمانی گروهی از چه بازی‌های استفاده می‌شود؟

در بازی درمانی مشارکتی متناسب با مشکل کودکان بازی درمانگر از انواع بازی‌های استفاده می‌کند از جمله:

• بازی‌های فکری
• بازی‌های فیزیکی و حرکتی
• بازی‌های دیجیتال
• بازی‌های نمایشی
• بازی‌های تخیلی

بازی‌های گروهی فیزیکی و حرکتی

در زیر چند نمونه بازی جهت بازی درمانی گروهی و وسایل بازی که باعث رشد و پرورش خلاقیت کودک می‌شود، عنوان شده است:

بازی درمانی گروهی با فرغون

 از فرغون برای بازی درمانی گروهی در فضای بازی می‌توان استفاده کرد. استفاده از فرغون به شیوه‌های مختلف فواید بسیاری در بازی درمانی کودکان دارد از جمله:

• تقویت تعادل
• هماهنگی چشم و دست
• آموزش مفاهیم شناختی مثل سنگین و سبک
• آموزش جهت یابی
• افزایش توجه و تمرکز
• افزایش تحمل کاری
• تقویت حرکات هدفمند دست‌ها و انگشتان
• تقویت ادراک دیداری
• افزایش انگیزه
• تقویت ارتباط چشمی

شرح بازی

در این بازی  با فرغون می‌توانید از کودکان بخواهید، در بازه زمانی مشخص مثلا 10 دقیقه، سنگ یا چوب  را از محیط جمع آوری کنند و با آن چای آتیشی درست کنند. 

با فرغون کودکان می‌توانند انواع بازی‌های از جمله خاک بازی را تجربه کنند.کودکان عاشق شن و ماسه بازی هستند. آنها با بیلچه گودال حفر کرده و ماسه‌ها را درون فرغون می‌ریزند و همچنین می‌توانند درون فرغون آب پر کرده و بر روی ماسه‌ها خالی کنند. با چنگک بر روی ماسه ها شیار ایجاد کرده و قلعه‌های رویایی خود را بسازند. لطفا از کثیف کاری کودکان نترسید این بازی‌ها به شدت بر افزایش قدرت خلاقیت و اعتماد به نفس کودکان موثر می باشد. فرغون سواری هیجان بالایی برای کودکان دارد که میتواند همزمان با تقویت مهارت حرکتی کودکان باشد.

بازی با گوشت کوب

کودکان عاشق کارهای با چکش و کوبیدن هستند. اگر چکش نداشتید می‌توانید از گوشت کوب دستی استفاده کنید. بجای تنه درخت می توانید دو تخته چوب پنبه روی هم بگذارید و با گوشت کوب روی آن بکوبید.

این فعالیت یک آمادگی شگفت انگیزی را برای کودکان ایجاد می کند که وقتی بزرگتر شدند بتوانند چیزهای پیچیده‌تری را خودشان با دست خودشان بسازند. همچنین این کار برای تقویت مهارت‌های حرکتی ظریف کودکان فوق العادست گوشت کوب دستی وسیله کارآمد برای بازی درمانی گروهی کودکان است تا بتوانند از طریق گوشت کوب دستی مهارت های زیر را در خود تقویت کنند:

• هماهنگی چشم و دست
• آموزش اعداد
• افزایش توجه و تمرکز
• افزایش تحمل کاری
• تقویت حرکات هدفمند دست ها و انگشتان
• تقویت ادراک دیداری
• افزایش انگیزه
• تقویت ارتباط چشمی
• آشنایی با اشکال ( گرد)
• تقویت مهارت چشایی و بویایی

وسایل مورد نیاز:

تخته چوب، میخ، کاغذ، سیر، سیب زمینی یا تخم مرغ آب پز

شرح بازی

  از کودکان  بخواهید به هنگام شنیدن کلمه، آن  را  از داخل سبد پیدا کنند و با استفاده از میخ و گوشت کوب دستی  به تخته چوب متصل کنند و سپاس با استفاده از کلمات متصل به تخته چوب، داستان سرایی کنند. با این بازی مهارت دست و تفکر آنان تقویت میشود.

سیب زمینی و تخم مرغ آب پز را در اختیار کودکان قرار دهید درباره اندازه آن ها با هم صحبت کنید و در آخر در قالب مسابقه از کودکان بخواهید در کمترین زمان سیب زمینی یا تخم مرغ آب پز را با کمک گوشت کوب دستی به طور یک دست له کند.

سیر یا حبوبات یا میوه‌های را در اختیار کودکان قرار دهید و از آنان بخواهید در کمترین زمان آنها را با گوشت کوب له کند حین کار توجه کودک را به مزه و بو مواد غذایی قبل از له شدن و بعد از له شدن جلب کنید مثلا بگویید سیر قبل از له شدن بوی کمی داشت ولی بعد از له شدن انگار عطر بیشتری دارد.

 در صورت ضعف کودک در املا می توانید از یک تخته  بزرگ استفاده کنید به کودکان بگوید  در این بازی هر کلمه ای که می شنو ند را از میان  سبد کلمات پیدا کنند و  با استفاده از میخ و گوشتکوب به تخته چوب متصل کند هدف از این بازی تسهیل آموزش الفبا به کودکان است.  این بازی تمرین دیکته را برای او به تجربه‌ای شیرین تبدیل می‌نماید و حافظه شنیداری و دیداری او را تقویت میکند.

 بازی وسطی

بازی وسطی، بازی مناسب برای بازی درمانی گروهی کودکان است تا بتوانند با انواع مقررات و مهارت‌های حرکتی آشنا شوند و در ضمن مهارت حل مسئله و اجتماعی خود را تقویت کنند.

ابزار مورد نیاز:

توپ

مقررات بازی:

1- اگر تمامی بازیکنان وسطی در محدوده ی میدان باشند، هر توپ گرفته شده به عنوان یک امتیاز ذخیره ی ضد اخراجی محسوب می شود و اخراجی و اخراج ها را به تاخیر می اندازد.

2- گرفتن توپ پس از برخورد با زمین موجب سوختن بازیکن است.

3- اگر تمام اعضا گروه وسط سوخته اند و تنها یک نفر باقی مانده است آن فرد اگر تا 10 بار پرتاب در زمین وسط باقی بماند می تواند یاران خود را احیا کند و به بازی ادامه دهند.

شرح بازی

برای شروع بازی دو گروه در مقابل هم صف می کشند و با شیر یا خط گروه اول انتخاب می‌شود . گروه منتخب حق دارد که گروه وسط یا گروه مهاجم را انتخاب کند.

این بازی با یک توپ انجام می‌شود. تعداد شرکت کنندگان در این بازی، محدودیت ندارد. کودکان هر چند نفر که باشند، دو دسته می‌شوند و مشخص می‌کنند که اول کدام گروه، وسط باشد. گروهی که وسط نیست، هم دو دسته می‌شود و هر دسته در یک طرف زمین بازی قرار می‌گیرد. آن‌ها توپی را از یک طرف به طرف دیگر پرتاب می‌کنند تا به یکی از افراد وسط بخورد. افراد وسط هم سعی می‌کنند با جا خالی دادن نگذارند توپ به آن‌ها بخورد. هر کس توپ به او بخورد، از بازی بیرون می‌رود.

اگر  کسی توپ را بدون تماس با بدن خود یا زمین در هوا بگیرد (گل یا بل بگیرد) در برابر هر بل می‌تواند یکی از یارانش را که از بازی بیرون رفته، دوباره به وسط بیاورد، یا اگر یک بار سوخت، از بازی خارج نشود. پرتاب توپ از این طرف به آن طرف آن‌ قدر ادامه پیدا می‌کند تا چابک‌ ترین و زرنگ‌ ترین کودکان در وسط باقی بمانند. بعد، بازی با عوض کردن جای وسطی‌ها با افراد دو طرف زمین ادامه می‌یابد.

سخن نهایی

بازی درمانی نوعی روش درمانی است که از بازی برای کشف و مقابله با مسائل روانشناختی استفاده می کند. این درمان می تواند به تنهایی، خصوصاً در کودکان ، یا همراه با سایر روشهای درمانی و دارویی مورد استفاده قرار گیرد. 

برای بهره مندی بیشتر از بازی درمانی ، به دنبال یک متخصص بهداشت روان با تجربه در این نوع درمان باشید. پزشک اطفال یا پزشک عمومی شما می توانند به شما در این خصوص کمک کنند.