آموزش ریاضی به کودکان اوتیسم: مسیری از جنس حس و تجربه

آموزش الفبا به کودکان اوتیسم: چگونه مسیر را با هم پیدا کنیم؟

تقویت روان خوانی کلاس دوم

ریاضی، درسی که می‌توان آن را با حواس مختلفی چون بینایی، لامسه، بویایی و چشایی آموزش داد، برای کودکان در طیف اوتیسم یک فرصت بی‌نظیر است. کلید موفقیت در این مسیر، نه در پیچیدگی روش‌ها، بلکه در شناخت دقیق کودک و ساماندهی صحیح اطلاعات است. در این مقاله از سایت خانواده توانمند، به شما می‌گوییم چطور با شناخت مشکلات رایج و استفاده هوشمندانه از ابزارها، یادگیری ریاضی را برای کودک خود آسان کنید.

گام اول: شناخت دقیق کودک و ساماندهی اطلاعات

پیش از شروع آموزش، اطلاعاتی که از والدین و تیم درمانی دریافت می‌کنید را به صورت سازمان‌دهی‌شده ثبت کنید.

ثبت اطلاعات بر اساس دسته‌بندی: به جای شنیدن عبارت‌های کلی، از والدین سؤالات دقیق بپرسید. مثلاً: “کودک به چه صداهایی واکنش نشان می‌دهد؟”، “چه بافت‌هایی را دوست دارد؟” یا “چه علایقی (مانند دایناسورها یا قطارها) دارد؟” این اطلاعات، همان “پل”هایی هستند که شما را از چالش‌ها عبور می‌دهند.
آزمون و خطا برای یافتن حس غالب: موقعیت‌های آموزشی چندجانبه طراحی کنید تا بفهمید کودک از طریق کدام حس بهتر یاد می‌گیرد. مثلاً برای آموزش مفهوم عدد، از بلوک‌های رنگی (حس بینایی)، اشیای با بافت‌های متفاوت (حس لامسه) یا حتی خوراکی‌های مورد علاقه (حس چشایی) استفاده کنید.

مشکلات عمده کودکان اوتیسم در یادگیری ریاضی

آموزش ریاضی به کودکان اوتیسم با چالش‌هایی همراه است. شناخت این چالش‌ها به شما کمک می‌کند تا راهکارهای بهتری پیدا کنید.

مشکل در درک مفاهیم انتزاعی: کودکان اوتیسم اغلب در درک مفاهیم انتزاعی مانند “صفر” یا “بینهایت” مشکل دارند.
- راهکار: این مفاهیم را با اشیاء ملموس و قابل لمس آموزش دهید. مثلاً برای آموزش “صفر”، از ظرفی کاملاً خالی استفاده کنید تا مفهوم “هیچ” را به صورت عینی به کودک منتقل کنید.
مشکل در تعمیم مفاهیم: آن‌ها ممکن است یک مفهوم را در یک موقعیت یاد بگیرند، اما نتوانند آن را به موقعیت‌های دیگر تعمیم دهند.
- راهکار: از ابزارها و در محیط‌های مختلف استفاده کنید تا کودک مفهوم را در موقعیت‌های گوناگون یاد بگیرد.
توجه به جزئیات غیرمرتبط: کودکان اوتیسم ممکن است به جزئیاتی که از نظر ما بی‌اهمیت هستند (مانند رنگ مداد) توجه بیش از حد نشان دهند و از اصل موضوع پرت شوند.
- راهکار: از ابزارهای ساده، بدون جزئیات زیاد و با رنگ‌های آرام‌بخش استفاده کنید تا حواس‌پرتی به حداقل برسد.

آموزش ریاضی به کودکان اوتیسم در مدارس عادی

دانش‌آموزان اوتیسم که در مدارس عادی تحصیل می‌کنند، در یادگیری ریاضی با چالش‌های پیچیده‌ای روبرو هستند که ابعاد روحی، جسمی و حسی آن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. معلم‌ها با شناخت این مشکلات و به کارگیری راهکارهای مناسب، می‌توانند به این دانش‌آموزان کمک کنند تا موفق شوند.

مشکلات روحی و حسی

مشکلات روحی و روانی:

اضطراب و استرس شدید: محیط پر از محرک‌های حسی (نورهای فلورسنت، صداهای بلند، شلوغی) می‌تواند اضطراب دانش‌آموز را افزایش دهد. در درس ریاضی، فشار برای حل مسائل در زمان محدود، می‌تواند این استرس را تشدید کند.
کمال‌گرایی و ترس از اشتباه: برخی از دانش‌آموزان اوتیسم ممکن است کمال‌گرا باشند و از اشتباه کردن بترسند. یک پاسخ اشتباه در کلاس می‌تواند منجر به ناامیدی و مقاومت شدید در برابر یادگیری شود.

چالش های حسی:

حساسیت بیش از حد به محرک‌ها: صدای سوت معلم، ضربه قلم همکلاسی، یا بافت کاغذ و مداد می‌تواند باعث حواس‌پرتی شدید و عدم تمرکز شود.
مشکل در پردازش اطلاعات انتزاعی: برای بسیاری از دانش‌آموزان اوتیسم، مفاهیم انتزاعی ریاضی (مانند کسر، اعشار، یا مفاهیم هندسی) به سختی قابل درک است، زیرا آن‌ها تمایل به تفکر عینی و مشخص دارند.

مشکلات جسمی و حرکتی

مشکل در هماهنگی دست و چشم: این چالش می‌تواند در نوشتن اعداد، رسم اشکال هندسی یا استفاده از خط‌کش و نقاله بروز کند. این مسائل باعث کندی و ناامیدی دانش‌آموز می‌شود.
مشکلات حرکتی ظریف: برای دانش‌آموزانی که در کنترل عضلات کوچک دست خود مشکل دارند، گرفتن مداد و نوشتن صحیح اعداد و ارقام، خود یک چالش بزرگ است.

راهکارهای معلم

معلمان با به کارگیری راهکارهای زیر، می‌توانند محیط کلاس را برای دانش‌آموزان اوتیسم مناسب‌تر کنند:

ایجاد محیط آموزشی آرام:
- یک گوشه آرام در کلاس: یک فضای کوچک با یک صندلی راحت یا چند کوسن در گوشه‌ای از کلاس فراهم کنید تا دانش‌آموز در صورت نیاز به آنجا پناه ببرد.
- استفاده از هدفون: به دانش‌آموز اجازه دهید از هدفون‌های کاهش‌دهنده صدا برای فیلتر کردن صداهای اضافی استفاده کند.
استفاده از ابزارهای بصری و ملموس:
- نمودارهای بصری: از جدول‌ها، نمودارها و تصاویر برای آموزش مفاهیم انتزاعی استفاده کنید. برای مثال، برای آموزش کسر، از پیتزای کاغذی یا میوه‌های واقعی استفاده کنید.
- ابزارهای ملموس: به جای حل مسئله روی کاغذ، از ابزارهایی مانند لگو، چرتکه یا مهره‌های رنگی استفاده کنید تا مفهوم را به صورت فیزیکی به او منتقل کنید.
مدیریت فشار و اضطراب:
- تقسیم کار به مراحل کوچک: مسائل پیچیده را به مراحل ساده‌تر و قابل مدیریت تقسیم کنید. هر بار که دانش‌آموز یک مرحله را با موفقیت انجام داد، او را تشویق کنید.
- زمان‌بندی انعطاف‌پذیر: به دانش‌آموز اجازه دهید زمان بیشتری برای حل مسائل داشته باشد تا استرس ناشی از محدودیت زمانی از بین برود.
تسهیل مهارت‌های حرکتی:
- استفاده از ابزارهای کمکی: از مدادگیرهای ارگونومیک، تخته‌های نوشتاری با زاویه و کاغذهای شطرنجی بزرگ استفاده کنید تا نوشتن برای او آسان‌تر شود.
- بازی‌های حرکتی: بازی‌هایی مانند ساختن اشکال با خمیر بازی یا کشیدن خطوط در هوا با انگشتان، به تقویت عضلات دست و هماهنگی حرکتی کمک می‌کند.

مشکلات کودکان اوتیسم با کم‌توانی ذهنی در یادگیری ریاضی

کودکان اوتیسمی که با کم‌توانی ذهنی نیز همراه هستند، در یادگیری ریاضی با چالش‌های مضاعفی روبرو می‌شوند که در هر چهار بعد روحی، جسمی، حسی و ذهنی قابل مشاهده است. معلم‌ها با شناخت دقیق این مشکلات، می‌توانند رویکردهای آموزشی مناسبی را به کار بگیرند.

جسمی و حسی

مشکلات در هماهنگی حرکتی ظریف و درشت: این کودکان اغلب در انجام کارهای ظریفی مانند گرفتن مداد، نوشتن اعداد، یا چیدن بلوک‌ها مشکل دارند. همچنین، در حرکات درشت مانند پریدن یا دویدن نیز ممکن است هماهنگی کافی را نداشته باشند.
حساسیت یا بی‌حسی حسی: آن‌ها ممکن است به برخی محرک‌ها (مانند بافت کاغذ، صدای مداد یا نور کلاس) واکنش شدید نشان دهند یا برعکس، به محرک‌های اطراف بی‌توجه باشند. این مسائل، تمرکز آن‌ها را مختل می‌کند.

روحی و ذهنی

مشکل در درک مفاهیم انتزاعی پایه: درک مفاهیمی مانند “کمتر”، “بیشتر”، “مساوی” یا حتی مفهوم خود عدد می‌تواند برایشان دشوار باشد. تفکر آن‌ها بسیار عینی و ملموس است.
ناتوانی در تعمیم مفاهیم: آن‌ها ممکن است یک مفهوم را در یک موقعیت خاص (مثلاً با بلوک‌های قرمز) یاد بگیرند، اما نتوانند آن را در موقعیت یا با ابزار دیگری (مثلاً با دکمه‌های آبی) به کار ببرند.
اضطراب و مقاومت بالا: فشار برای یادگیری چیزی که برایشان دشوار است، می‌تواند منجر به اضطراب شدید، رفتارهای چالش‌برانگیز، جیغ زدن یا بی‌قراری شود.

راهکارهای معلم

معلم باید به جای تمرکز بر “تدریس”، نقش یک تسهیل‌گر را ایفا کند و از طریق بازی و تجربه، یادگیری را ممکن سازد.

استفاده از رویکرد آموزشی ملموس و چندحسی:
- تمرکز بر حس غالب: با مشاهده کودک، حس غالب او را پیدا کنید و آموزش را از طریق همان حس شروع کنید. مثلاً اگر از لمس لذت می‌برد، از ابزارهای بافت‌دار استفاده کنید.
- آموزش با ابزارهای واقعی: به جای اعداد روی کاغذ، از اشیاء واقعی مانند میوه، حبوبات یا اسباب‌بازی‌های مورد علاقه کودک استفاده کنید تا مفاهیم را آموزش دهید.
- تکرار و تمرین در موقعیت‌های مختلف: یک مفهوم را بارها با ابزارهای متفاوت و در محیط‌های مختلف تکرار کنید تا کودک بتواند آن را تعمیم دهد.
تقسیم کار به مراحل بسیار کوچک:
- به جای گفتن “عدد ۵ را بنویس”، کار را به مراحل کوچک تقسیم کنید: “مداد را بگیر”، “یک خط صاف بکش”، “یک منحنی بکش”. هر مرحله را با تشویق همراه کنید.
ایجاد محیط آموزشی حمایتی و بدون فشار:
- ثبات و پیش‌بینی‌پذیری: یک برنامه درسی بصری ساده برای کودک طراحی کنید تا بداند بعد از هر فعالیت، چه کاری در انتظارش است.
- استفاده از تقویت‌کننده‌های مثبت: هر موفقیت کوچک را با یک پاداش (مانند تشویق کلامی یا یک اسباب‌بازی کوچک) جشن بگیرید.
- عدم مقایسه: کودک را هرگز با همکلاسی‌هایش مقایسه نکنید. تنها پیشرفت او نسبت به خودش اهمیت دارد.

با این رویکرد، معلم می‌تواند به این کودکان کمک کند تا با وجود چالش‌هایشان، از یادگیری ریاضی لذت ببرند و مهارت‌های پایه زندگی را نیز در این فرآیند کسب کنند.

انتخاب هوشمندانه ابزارهای برای آموزش ریاضی به کودکان اوتیسم

انتخاب ابزار مناسب می‌تواند یادگیری را از یک چالش به یک تجربه لذت‌بخش تبدیل کند. در این فرآیند، باید به نیازهای حسی و علایق کودک توجه کنید.

بر اساس نیازهای حسی:
- حس‌جو (Sensory Seeking): از ابزارهای با بافت‌های مختلف (مثل بلوک‌های چوبی، خمیر بازی یا شن) یا وسایلی که با فشار کار می‌کنند، استفاده کنید.
- حساس (Sensory Aversion): از ابزارهای ساده، با رنگ‌ها و بافت‌های یکنواخت و بدون جزئیات زیاد بهره بگیرید.
بر اساس علایق فردی: اگر کودک به دایناسورها یا ماشین‌ها علاقه دارد، از آن‌ها برای آموزش شمارش و طبقه‌بندی استفاده کنید.

خانواده توانمند، همراه شما در این مسیر

برای دریافت آموزش‌های تخصصی و تهیه تجهیزات آموزشی و کاردرمانی مناسب کودکان اوتیسم، به سایت خانواده توانمند مراجعه کنید. این سایت با ارائه محصولات و خدمات با کیفیت، شما را در مسیر آموزش و توانمندسازی فرزندتان یاری می‌کند.

مقاله پیشنهادی: