آموزش مهارت های خودیاری به کودکان اوتیسم، کم توان ذهنی، سندرم داون شامل فعالیت های مراقبت از خود در طول روز از قبیل غذا خوردن به تنهایی، توالت رفتن، استحام کردن، مسواک زدن، لباس پوشیدن می شود. در این مقاله از سایت خانواده توانمند نحوه آموزش مهارت های خودیاری را به ارائه می کنیم.
مشکل والدین:
در هنگام غذا خوردن نمی تواند غذا را بجود و ببلعد.
به مرور او مهارت جویدن تمام غذاها را پیدا می کند.
تنوع را به خاطر داشته باشید، تنوع چاشنی زندگی است!
بعضی از خانوادهها با قاشق و چنگال غذا میخورند در حالی که برخی از انگشتان استفاده میکنند. برای آموزش کار مراحل زیرا را انجام دهید:
سرانجام مخلوط کـردن را بـه او آمـوزش دهیـد.
به این ترتیب که اول برنج را بکشـید و سـپس آب گوشت را روي آن بریزید.
بعضی خوراکی ها مثل بستنی نیاز به قاشق دارند حتی براي آنهایی کـه بـا دست غذا می خورند. برای آموزش مراحل زیر را انجام دهید:
به خاطر داشته باشید که به او یاد بدهید وقتی می خواهد چیزی در دهانش بگذارد خم شود.
وقتی که در حال نوشیدن با فنجان یا لیوان است محتویات آن را می ریزد.
راهحل!
ترتیب زیر را دنبال کنید:
مشکل والدین:
نشان نمی دهد که نیاز به دستشویی رفـتن دارد. در هـر کجـا خودش را خیس می کند و در همان حال باقی میماند تا کسی متوجه شود.
راه حل:
زمان تقریبی دفع ادرار کـودک را تعیـین کنیـد.
شما متوجه خواهید شد به دنبـال فعالیـت هـاي خاصی کودک تمایل به توالت رفتن پیدا می کنـد براي مثال:
١ـ پس از بیدار شدن در صبح.
٢ـ حول و حوش ساعت ٣٠/١١ صـبح حـدود ١٠ الَی ١٥ دقیقه پس از نوشیدن مایعات.
٣ـ حدود ساعت ٣٠/٣ تا ٣٠/٤ بعدازظهر حدود ١٠ الَی ١٥ دقیقه پس از نوشیدن شیر یـا چـاي در بعدازظهر.
٤ـ قبل از رفتن به رختخواب در شب.
به خاطر داشته باشید، پیگیري ادرار کردن در هر ١٥ دقیقه به طور روزانه براي تعیـین زمان آموزش لازم است.
در زمان انتخاب شـده او را روي لگـن بنشـانید، وقتـی ادرار کرد، به او کمک کنید با آب توالت را بشوید (یا سیفون توالـت را بکشد). او را با یک لبخند، نوازش کردن و یا کلمـات زیبـا، تحسین کنید.
به خاطر داشته باشید:
از همان کلماتی براي نشان دادن نیاز به دفع ادرار استفاده کنید کـه جهت آموزش دستشویی رفتن از آن استفاده می کنید. با گذشت روزها او به همان مکان خواهد رفت و شروع به انجام همان کارهایی خواهد کرد که آموزش دیده است.
در هنگام استراحت روزانه وقتی که خشک است پشتش را لمس کنید و بگویید خوب! حالا خشک هستی! این نـه تنهـا احساس خوبی به او می دهد بلکه براي او تذکر و یـادآوري خواهد بود تادر زمان لازم به توالت برود.
بزودي خواهید دید او به درستی براي نشان دادن نیاز به دستشویی رفتن از اشاره اسـتفاده خواهـد نمود و به مکان درست خواهد رفت.
نمیداند بعد از رفتن به توالت باید خودش را بشوید.در ایران از دست چپ براي شسـتن قسـمت مربوطـه بعـد از توالـت رفـتن استفاده می شود و هم زمان دست راست باید با یک تنگ یا آفتابه آب بریزد. همـاهنگی دو دسـت در حالی که هر کدام فعالیت متفاوتی را انجام می دهند براي افراد کم تـوان ذهنـی تقریبـا مشـکل اسـت. استفاده از دستمال توالت نسبتا راحت تر می باشد.
در ابتدا دست چپ کودک را آموزش دهید. شما آب بریزیـد و بگذارید تا او خودش آن قسمت از بدن را تمیز کند. اگر نیاز است ، دست چپ تـان را زیـر دسـت چـپ او بگذاریـد و بـه حرکات دست او جهت بدهید.
به تدریج کمک دست چپ خود را کم کنید و بگذارید خودش این کار را انجام دهد.
وقتی که او مهارت این کار را با دست چپ پیدا کرد، فعالیت آب ریختن با دسـت راسـت را بـه او نشان دهید.
اگر او بعد از تلاش مداوم باز هم مشکل داشت ، یـک شـیلنگ به شیر متصل کنید تا از آن طریق آب بریزد. به او فرصـت دهیـد که شیلنگ را با دست راست نگه دارد و با دست چپ خودش را بشوید.
اگر توالت فرنگی باشد، یک آب پاش در قسمت پشت نشیمن گاه توالت نصب کنید تا راحتتر عمل شستشو را انجام دهد.
احساس خجالت نمی کند. جلـوی روی سـایرین لخـت ظـاهرمی شود. در توالت را نمیبندد.مشکلی که بسیاري از خانواده ها با آن مواجه هستند این است که اشخاص جوانی که دچار کم توانی ذهنی هستند مثل بچه ها رفتار می کنند، و مسایل خصوصی را در کودکی یاد نمی گیرند. وقتـی کـه او به لحاظ فیزیکی تا حد یک نوجوان رشد می کند مشکل به صورت جدي احساس می شود.
بـه او نشـان دهیـد کـه هـر کسـی کـه از توالـت اسـتفاده می نماید در را می بندد، او را هم تشویق به انجام همین کـار کنید.
مشکل مشاهده شده: خمیر دندان را قورت می دهد ـ کف را تف نمی کند.
در حالی که شما را نگـاه مـی کنـد آب بـه دهانتـان بگیریـد، غرغره کنید و تف نمایید. بگذارید تماشا کند. این راهـی بـراي جلب توجه او به تقلیداست .اگر امکان دارد تعدادي از کودکان را در این فعالیت شرکت دهید.
بگذارید کودک ببینـد چگونه تف می کنند. بـه خـاطر داشـتهباشید، این فعالیت تنها در محل دستشویی انجام شود. اگر جاي دیگري انجـام پـذیرد، ممکـن اسـت منجر به اختلال رفتاري به صورت تـف کـردن در هـر کجـا گردد که نیازمند تلاش زیاد براي تصحیح آن خواهد بود.
فعالیت غرغره کردن را بعد از غذا انجام دهید. وقتی که این کار را آموخت ، تشویقش کنید همراه با شستن دندان ها این کار را انجام دهد. ممکن است ابتدا خمیر را قورت دهد یا بگوید ت ت مانند تف کردن، پس از مدتی یاد خواهد گرفت.
استفاده کردن از خمیر دنـدان خـوش طعـم ممکـن اسـت باعث شود که او خمیر را قورت دهـد. یـک چیـز تلـخ مثـل خمیر بدطعم بعضی مواقع تشویقی جهت تف کردن می باشد.
از آب گرم استفاده کنید، به او اجـازه دهیـد آب دهـانش را بیرون بریزد، دستهاي تان را روي گردن او قرار دهید تـا کمـی به جلو خم شود و به او بگویید «تف» هنگام مسواک زدن از آینه در مقابل او استفاده کنید.
مشکل والدین:
خوب مسواک نمی زند.
راه حل
١ـ دندان هاي جلو ٢ـ طرف چپ
٣ـ طرف راست ٤ـ دهان باز ـ قسمت چپ پایین
٥ـ قسمت راست پایین ٦ـ چپ بالا
٧ـ راست بالا ٨ـ قسمت داخلی راست پایین
٩ـ قسمت داخلی چپ پایین ١٠ـ قسمت داخلی راست بالا
١١ـ قسمت داخلی چپ بالا
مشکل والدین:
در هنگام ریختن آب روی شانه قسمت پشت خیس نمی شود.
راه حل:
در برخی کشورها، از یک سطل آب و یک پارچ / یا آفتابه براي خیس کردن شانه ها و بدن اسـتفاده می شود. کودکان کم توان ذهنی غالبا، به خیس کردن جلو بدن توجه دارنـد، وقتـی آب روي شـانه هـا ریخته می شود به جاي خیس شدن پشت بدن غالبا آب دور از بدن پاشیده می شود. به شـکل سـاده ، به کودک کمک کنید تا زمانی که آب روي شانه هایش ریخته می شود کمی به جلو خم شـود بـا ایـن کار، آب روي سطح پشت بدن خواهد ریخت.
مشکل والدین:
به طور صحیح از صابون استفاده نمی کند.
راه حل
هنگام آموزش استفاده از صابون ترتیب زیر را براي صابون زدن دنبال کنید.
١ـ مناطقی از بدن که او می تواند ببیند:
الف: شکم، سینه
ب: دست چپ، دست راست
ج: باسن، پاي چپ، پاي راست (چپ / راست)
د:کف پا، انگشتان پا (چپ / راست)
٢ـ مناطقی از بدن که او نمی تواند ببیند:
ه : پشت و: گردن
ز: یک سطل آب براي پاها نگه داریـد، چشـم هـا را ببنـدد و روي صورت آب بریزد.
صورت را با آب تا پایین بشوید چشم هـا را بـاز کنـد و روي بـدن آب بریزد.
توجه: براي شستن پشت اگر دستها به پشت نمیرسد، از پارچهاي که داراي حلقه در قسمت انتهایی است و یا یک برس که روي آن صابون زده شده استفاده کنید.
مشکل مشاهده شده: نمی تواند موها را خوب بشوید.
راه حل
به او کمک کنید به پایین خم شـود. موهـا را خیس کند.
یک سطل آب براي پاها نگه دارید.
صابون / شامپو را در دستهاي او بگذاریـد.
بگویید چشمها را ببندد، شامپو را روي پوست سر بمالد و به تدریج تا نوک موها بیاورد(اگـر موهـاي بلند دارد).
در ابتدا با قرار دادن دستهاي تان روي سرش بـه او کمک کنید.
روي صـــورتش آب بریزیـــد و بگذاریـــد تـــا چشمهایش را باز کند و شـروع بـه شسـتن موهـا کند.
اگر موها بلند است باید آن را خشک کند و بـا حوله بپوشاند.
مشکل والدین:
جلو و عقب یا داخـل و خـارج لباسها را تشخیص نمی دهد.
راه حل
توجه: اگر فرد کم توان ذهنی قادر به تشخیص بر چسب تجاري که معمولا در قسمتی که در بالا اشاره شد دوخته می شود هست، توجه او را به آن جلب کنید.
پیراهن را کامل نمیپوشد.
راه حل
مشکل والدین:
عدم توانایی در محکـم کـردن دکمـه هـا، بنـدها، قـلاب هـا و قزنهای لباس
راه حل
وقتی که در این کار مهارت پیدا کرد، بگذارید لباسهاي خـودش را که داراي دکمه هایی به اندازه معمولی است ببندد. از فریم دکمـه یا دکمه لباس عروسک استفاده نکنید. آنهـا باعـث مـی شـود فـرد کمتوان ذهنی چپ و راست را اشتباه بگیرد.
اگر یاد نمی گیرد، دکمه را روي قسـمت جلـوي پیـراهن بدوزیـد و ولکرو یا دکمه فشاري را در قسمت داخل نصب کنیـد. بـدین ترتیـب به نظر می رسد که پیراهن دگمه دار است ضمن آنکه بستن آن آسانتر می شود.
ما در خانواده توانمند تلاش میکنیم تا کودکان با نیازهای ویژه از کلیه خدمات آموزشی، درمانی، مهارتی و محصولات (لوازم توانبخشی، اسباببازی، کتاب،و…) متناسب با نیازهای خود بدون محدودیت زمانی و مکانی بهرهمند شوند.
در سایت خانواده توانمند و کانال آموزش کودکان استنثایی خانواده توانمند در تلگرام یا اینستاگرام، روبیکا نیز نحوه آموزش به کودکان عقب مانده ذهنی، کودکان اوتیسم، نابینا، ناشنوا، سندرم داون، کم توان ذهنی، بیش فعال را در قالب فیلم، پادکست و مقاله ارائه کرده ایم. تیم آموزشی خانواده توانمند در جهت تحقق عدالت آموزشی تمام محتوای آموزشی مورد نیاز کودکان بانیازهای ویژه و خانواده آنان را به طور رایگان به اشتراک می گذارد.
بنابراین اگر شما کودک با نیاز ویژهای رو میشناسد که دارد رنج میبرد. اما سرشار از استعدادها و توانمندهای خاص خودش هست خوشحال میشویم که خانواده توانمند رو بهشون معرفی کنید.
خانواده توانمند سایتی است که تمام آموزش های تخصصی ساده و متناسب با فرزند شما را به صورت بازی در سایت و شبکه های اجتماعی اش قرار می دهد. شما در هر نقطه دنیا و با هر امکاناتی که دارید می توانید یک خانواده توانمند باشید