آموزش مهارت های خودیاری
10 تمرین برای راه رفتن بیماران ام اس
24/02/1402
کتاب های گفتاردرمانی کودکان خوب چه ویژگی های دارند؟
31/02/1402
آموزش مهارت های خودیاری به کودکان اوتیسم، کم توان ذهنی، سندرم داون شامل فعالیت های مراقبت از خود در طول روز از قبیل غذا خوردن به تنهایی، توالت رفتن، استحام کردن، مسواک زدن، لباس پوشیدن می شود. در این مقاله از سایت خانواده توانمند نحوه آموزش مهارت های خودیاری را به ارائه می کنیم.
آموزش مهارت های خودیاری: غذا خوردن به تنهایی
مشکل والدین:
در هنگام غذا خوردن نمی تواند غذا را بجود و ببلعد.
راه حل:
- قسمت باریک یک سبزي مثل هویج را به سس، مربـا یـا هر چیزي که متناسب ذائقـه و میـل کـودک باشـد آغشـته
- نمایید. دهانش را باز کنید (اگر دهانش را باز نمی کند مـی‌توانید با یک فشار ملایم به فک ها براي انجام این کـار بـه او کمک کنید).
- هویج را دربین دندان هاي آسیاب در طرف راست بین ردیف بالا و پـایین قـرار دهیـد، وقتـی کـه سعی می کند دندان هایش را روي هم بیاورد طعم مورد علاقـه اش را مـی چشـد و بنـابراین تـلاش می کند که دوباره این کار را انجام دهد.
- آهسته هویج را به طرف چپ حرکت دهید. آنقدر این کار را تکرار کنید تا متوجـه شـود کـه گـاز گرفتن مزه خوبی می دهد.
- وقتی شروع به این کار کرد، به تدریج سبزیجات پخته را که جویدن شان راحت تر است ، در دهـان او بگذارید.
به مرور او مهارت جویدن تمام غذاها را پیدا می کند.
تنوع را به خاطر داشته باشید، تنوع چاشنی زندگی است!
آموزش مهارت های خودیاری|غذا خوردن با انگشتان
بعضی از خانواده‌ها با قاشق و چنگال غذا می‌خورند در حالی که برخی از انگشتان استفاده می‌کنند. برای آموزش کار مراحل زیرا را انجام دهید:
- یک قسمت از مواد خوراکی مثل تکه هاي پخته شده سیب زمینی، تکه هاي نان یا هر چیز دیگـري که خـوردنش دشـوار نباشـد را در بشـقاب قـرار دهید.
- در پشت کـودک بایسـتید و دسـت راسـت او را بـا دسـت راست خود نگه دارید و کمک کنید تا یک تکه را بردارد.
- به او فرصت دهید آن را به سمت دندان هایش ببرد و هـم زمان کمی خم شود آنقدر که فاصله بین بشـقاب و صـورتش کم شود. این کار از ریختن غذا ممانعت می کند.
- به تدریج دستهاي تان را رها کنید و تنها هر وقت که لازم شد به او کمک کنید.
- هم چنان که او در برداشتن خوراکی هـاي غیر چسبناک مهارت پیدا کـرد، بـه او نشـان دهید تا برنج مخلوط را به صورت لقمـه در
- بشقاب دربیاورد. این شیوه را آن طور که در بالا آمده تکرار کنید.
سرانجام مخلوط کـردن را بـه او آمـوزش دهیـد.
به این ترتیب که اول برنج را بکشـید و سـپس آب گوشت را روي آن بریزید.
غذا خوردن با قاشق
بعضی خوراکی ها مثل بستنی نیاز به قاشق دارند حتی براي آنهایی کـه بـا دست غذا می خورند. برای آموزش مراحل زیر را انجام دهید:
- آموزش را با یک فنجان گود شروع کنید، بعدا که او آموخت از بشقاب استفاده کنید.
- در ابتدا شما فنجان را کمی بالاتر از میز یا زیر بشقابی نگه دارید به طوري که تکان نخورد.
- به تدریج مقدار غذا را افزایش دهید.
- نحوه استفاده از فنجان و لیوان دسته دار یا بدون دسته را به او آموزش دهید.
- غذا خوردن باقاشق را تمرین کنید.
- وقتی که مهارت پیدا کرد، از بشقاب استفاده کنید.
- ظرف هایی که کمی لبه دار و گود هستند مناسب ترند و از آن غذا نمی‌ریزد.
- وقتی که به دست گرفتن قاشق را به خوبی یاد گرفت ،دیگر لازم نیست شما بشقاب را با دست تان بگیرید. بگذارید خودش کنترل کند.
- زمانی که موفق می شود با یـک لبخنـد ،انجـام کـار مـورد علاقه اش و با حالت چهره به او پاداش بدهید.
به خاطر داشته باشید که به او یاد بدهید وقتی می خواهد چیزی در دهانش بگذارد خم شود.
مشکل والدین :
وقتی که در حال نوشیدن با فنجان یا لیوان است محتویات آن را می ریزد.
راه‌حل!
ترتیب زیر را دنبال کنید:
- از فنجان هاي نشـکن کـه داراي دو دسـته می‌باشند استفاده کنید.
- براي شروع از فنجان هایی اسـتفاده کنیـد که با درپوش بسته می‌شوند.
- در فنجان هاي باز فقط بـه انـدازه یـک جرعـه بریزیـد. بـه تـدریج میـزان نوشیدنی را افزایش دهید.
- طرز استفاده از فنجان / لیوان دسته‌دار یا بدون دسته را آموزش دهید.
آموزش مهارت های خودیاری: دستشویی رفتن
مشکل والدین:
نشان نمی دهد که نیاز به دستشویی رفـتن دارد. در هـر کجـا خودش را خیس می کند و در همان حال باقی می‌ماند تا کسی متوجه شود.
راه حل:
زمان تقریبی دفع ادرار کـودک را تعیـین کنیـد.
شما متوجه خواهید شد به دنبـال فعالیـت هـاي خاصی کودک تمایل به توالت رفتن پیدا می کنـد براي مثال:
١ـ پس از بیدار شدن در صبح.
٢ـ حول و حوش ساعت ٣٠/١١ صـبح حـدود ١٠ الَی ١٥ دقیقه پس از نوشیدن مایعات.
٣ـ حدود ساعت ٣٠/٣ تا ٣٠/٤ بعدازظهر حدود ١٠ الَی ١٥ دقیقه پس از نوشیدن شیر یـا چـاي در بعدازظهر.
٤ـ قبل از رفتن به رختخواب در شب.
به خاطر داشته باشید، پیگیري ادرار کردن در هر ١٥ دقیقه به طور روزانه براي تعیـین زمان آموزش لازم است.
در زمان انتخاب شـده او را روي لگـن بنشـانید، وقتـی ادرار کرد، به او کمک کنید با آب توالت را بشوید (یا سیفون توالـت را بکشد). او را با یک لبخند، نوازش کردن و یا کلمـات زیبـا، تحسین کنید.
به خاطر داشته باشید:
از همان کلماتی براي نشان دادن نیاز به دفع ادرار استفاده کنید کـه جهت آموزش دستشویی رفتن از آن استفاده می کنید. با گذشت روزها او به همان مکان خواهد رفت و شروع به انجام همان کارهایی خواهد کرد که آموزش دیده است.
در هنگام استراحت روزانه وقتی که خشک است پشتش را لمس کنید و بگویید خوب! حالا خشک هستی! این نـه تنهـا احساس خوبی به او می دهد بلکه براي او تذکر و یـادآوري خواهد بود تادر زمان لازم به توالت برود.
بزودي خواهید دید او به درستی براي نشان دادن نیاز به دستشویی رفتن از اشاره اسـتفاده خواهـد نمود و به مکان درست خواهد رفت.
مشکل والدین:
نمی‌داند بعد از رفتن به توالت باید خودش را بشوید.در ایران از دست چپ براي شسـتن قسـمت مربوطـه بعـد از توالـت رفـتن استفاده می شود و هم زمان دست راست باید با یک تنگ یا آفتابه آب بریزد. همـاهنگی دو دسـت در حالی که هر کدام فعالیت متفاوتی را انجام می دهند براي افراد کم تـوان ذهنـی تقریبـا مشـکل اسـت. استفاده از دستمال توالت نسبتا راحت تر می باشد.
راه حل:
در ابتدا دست چپ کودک را آموزش دهید. شما آب بریزیـد و بگذارید تا او خودش آن قسمت از بدن را تمیز کند. اگر نیاز است ، دست چپ تـان را زیـر دسـت چـپ او بگذاریـد و بـه حرکات دست او جهت بدهید.
به تدریج کمک دست چپ خود را کم کنید و بگذارید خودش این کار را انجام دهد.
وقتی که او مهارت این کار را با دست چپ پیدا کرد، فعالیت آب ریختن با دسـت راسـت را بـه او نشان دهید.
اگر او بعد از تلاش مداوم باز هم مشکل داشت ، یـک شـیلنگ به شیر متصل کنید تا از آن طریق آب بریزد. به او فرصـت دهیـد که شیلنگ را با دست راست نگه دارد و با دست چپ خودش را بشوید.
اگر توالت فرنگی باشد، یک آب پاش در قسمت پشت نشیمن گاه توالت نصب کنید تا راحت‌تر عمل شستشو را انجام دهد.
مشکل:
احساس خجالت نمی کند. جلـوی روی سـایرین لخـت ظـاهرمی شود. در توالت را نمی‌بندد.مشکلی که بسیاري از خانواده ها با آن مواجه هستند این است که اشخاص جوانی که دچار کم توانی ذهنی هستند مثل بچه ها رفتار می کنند، و مسایل خصوصی را در کودکی یاد نمی گیرند. وقتـی کـه او به لحاظ فیزیکی تا حد یک نوجوان رشد می کند مشکل به صورت جدي احساس می شود.
راه حل
بـه او نشـان دهیـد کـه هـر کسـی کـه از توالـت اسـتفاده می نماید در را می بندد، او را هم تشویق به انجام همین کـار کنید.
- اگر می ترسد، در ابتدا زمانی که در بسته است با او باشید و تنها زمانی به او اجازه دهیـد زیـپش را پایین بکشد که در بسته باشد.
- بعدا پشت در توالت بایستید اما به او بگویید که آنجا هستید.
- به تدریج او را تشویق کنید به تنهـایی بـه توالـت بـرود و در حالی که در بسـته اسـت زیـپش را پـایین بکشـد ـ لباسـش را دربیاورد ـ کارش را انجام دهد ـ خودش را بشوید ـ لباسش را بپوشد ـ زیپش را بالا بکشد و در را باز کند.
مسواک زدن
مشکل مشاهده شده: خمیر دندان را قورت می دهد ـ کف را تف نمی کند.
در حالی که شما را نگـاه مـی کنـد آب بـه دهانتـان بگیریـد، غرغره کنید و تف نمایید. بگذارید تماشا کند. این راهـی بـراي جلب توجه او به تقلیداست .اگر امکان دارد تعدادي از کودکان را در این فعالیت شرکت دهید.
بگذارید کودک ببینـد چگونه تف می کنند. بـه خـاطر داشـته‌باشید، این فعالیت تنها در محل دستشویی انجام شود. اگر جاي دیگري انجـام پـذیرد، ممکـن اسـت منجر به اختلال رفتاري به صورت تـف کـردن در هـر کجـا گردد که نیازمند تلاش زیاد براي تصحیح آن خواهد بود.
فعالیت غرغره کردن را بعد از غذا انجام دهید. وقتی که این کار را آموخت ، تشویقش کنید همراه با شستن دندان ها این کار را انجام دهد. ممکن است ابتدا خمیر را قورت دهد یا بگوید ت ت مانند تف کردن، پس از مدتی یاد خواهد گرفت.
استفاده کردن از خمیر دنـدان خـوش طعـم ممکـن اسـت باعث شود که او خمیر را قورت دهـد. یـک چیـز تلـخ مثـل خمیر بدطعم بعضی مواقع تشویقی جهت تف کردن می باشد.
از آب گرم استفاده کنید، به او اجـازه دهیـد آب دهـانش را بیرون بریزد، دستهاي تان را روي گردن او قرار دهید تـا کمـی به جلو خم شود و به او بگویید «تف» هنگام مسواک زدن از آینه در مقابل او استفاده کنید.
مشکل والدین:
خوب مسواک نمی زند.
راه حل
- دنـدان هـا و لـب‌هـاي کـودک را از یکـدیگر جـدا نگـه داریـد
- شستشوي دندان ها را به ترتیب مراحل ذیل انجام دهید.
- به تدریج کمک خود را کم کنید.
١ـ دندان هاي جلو ٢ـ طرف چپ
٣ـ طرف راست ٤ـ دهان باز ـ قسمت چپ پایین
٥ـ قسمت راست پایین ٦ـ چپ بالا
٧ـ راست بالا ٨ـ قسمت داخلی راست پایین
٩ـ قسمت داخلی چپ پایین ١٠ـ قسمت داخلی راست بالا
١١ـ قسمت داخلی چپ بالا
آموزش مهارت های خودیاری:حمام کردن
مشکل والدین:
در هنگام ریختن آب روی شانه قسمت پشت خیس نمی شود.
راه حل:
در برخی کشورها، از یک سطل آب و یک پارچ / یا آفتابه براي خیس کردن شانه ها و بدن اسـتفاده می شود. کودکان کم توان ذهنی غالبا، به خیس کردن جلو بدن توجه دارنـد، وقتـی آب روي شـانه هـا ریخته می شود به جاي خیس شدن پشت بدن غالبا آب دور از بدن پاشیده می شود. به شـکل سـاده ، به کودک کمک کنید تا زمانی که آب روي شانه هایش ریخته می شود کمی به جلو خم شـود بـا ایـن کار، آب روي سطح پشت بدن خواهد ریخت.
مشکل والدین:
به طور صحیح از صابون استفاده نمی کند.
راه حل
هنگام آموزش استفاده از صابون ترتیب زیر را براي صابون زدن دنبال کنید.
١ـ مناطقی از بدن که او می تواند ببیند:
الف: شکم، سینه
ب: دست چپ، دست راست
ج: باسن، پاي چپ، پاي راست (چپ / راست)
د:کف پا، انگشتان پا (چپ / راست)
بعد از آنکه او بدون کمک شما در شستن این قسمت ها مهارت پیدا کرد، آموزش سایر قسمت هـا را مطابق ترتیب زیر دنبال کنید.
٢ـ مناطقی از بدن که او نمی تواند ببیند:
ه : پشت و: گردن
ز: یک سطل آب براي پاها نگه داریـد، چشـم هـا را ببنـدد و روي صورت آب بریزد.
صورت را با آب تا پایین بشوید چشم هـا را بـاز کنـد و روي بـدن آب بریزد.
توجه: براي شستن پشت اگر دستها به پشت نمی‌رسد، از پارچه‌اي که داراي حلقه در قسمت انتهایی است و یا یک برس که روي آن صابون زده شده استفاده کنید.
مشکل مشاهده شده: نمی تواند موها را خوب بشوید.
راه حل
به او کمک کنید به پایین خم شـود. موهـا را خیس کند.
یک سطل آب براي پاها نگه دارید.
صابون / شامپو را در دستهاي او بگذاریـد.
بگویید چشمها را ببندد، شامپو را روي پوست سر بمالد و به تدریج تا نوک موها بیاورد(اگـر موهـاي بلند دارد).
در ابتدا با قرار دادن دستهاي تان روي سرش بـه او کمک کنید.
روي صـــورتش آب بریزیـــد و بگذاریـــد تـــا چشمهایش را باز کند و شـروع بـه شسـتن موهـا کند.
اگر موها بلند است باید آن را خشک کند و بـا حوله بپوشاند.
آموزش مهارت های خودیاری: لباس پوشیدن
مشکل والدین:
جلو و عقب یا داخـل و خـارج لباسها را تشخیص نمی دهد.
راه حل
- براي هر لباس که از قسمت بالاي بدن (از سـر) پوشـیده مـی شـود (روپوش ، پیراهن) یکه تکه کوچک (١در ٥/٠سانتیمتر) از پارچـه را در پشت داخل یقه محکم بدوزید.
- براي لباس هایی که از پایین پوشیده می شوند (شـلوار، شـورت ، دامـن) یک تکه کوچک مشابه را در پشت داخل کمر بدوزید
- همه تکه‌ها باید یک رنگ باشد.
- به او گوشزد کنید که این تکه همیشه باید در قسمت داخل پشت باشد و با بدن تماس پیدا کند.
توجه: اگر فرد کم توان ذهنی قادر به تشخیص بر چسب تجاري که معمولا در قسمتی که در بالا اشاره شد دوخته می شود هست، توجه او را به آن جلب کنید.
مشکل والدین:
پیراهن را کامل نمی‌پوشد.
راه حل
- براي شروع آمـوزش همیشـه از پیـراهن آسـتین کوتـاه و شورت استفاده کنید. پس از این کـه یـک دسـت را داخـل آستین پیراهن کرد (بگویید دست راست)، اگر در پوشـیدن آسـتین چپ مشکل دارد، به او بگویید کمی به چپ خم شود. ایـن باعـث می شود که پیراهن آویزان شده در پشت بـه سـمت چـپ متمایـل شده و قرار دادن دست در آستین راحت‌تر گردد.
- براي پوشیدن شورت ، بعد از این که مطمئن شدید زیپ آن در قسمت جلو قرار دارد ،ابتدا بگذارید بنشیند، پاها را داخل شورت کند و سپس در حالی که دو طرف شورت را گرفته است بایسـتد و بـالا بکشد.
مشکل والدین:
عدم توانایی در محکـم کـردن دکمـه هـا، بنـدها، قـلاب هـا و قزن‌های لباس
راه حل
- از بندهاي کشدار براي دور کمر البسه اسـتفاده کنید. براي بند کفش و کمربند از ولکرو(چسـب پارچه اي) استفاده نمایید.
- در هنگام آموزش از لباسـهایی کـه داراي دکمـه هـاي بـزرگ و جادکمه هاي نسبتا گشاد هستند استفاده کنید. به او اجـازه دهیـد که لباس را بپوشد و سپس دکمه‌هاي بزرگ را ببندد.
وقتی که در این کار مهارت پیدا کرد، بگذارید لباسهاي خـودش را که داراي دکمه هایی به اندازه معمولی است ببندد. از فریم دکمـه یا دکمه لباس عروسک استفاده نکنید. آنهـا باعـث مـی شـود فـرد کم‌توان ذهنی چپ و راست را اشتباه بگیرد.
اگر یاد نمی گیرد، دکمه را روي قسـمت جلـوي پیـراهن بدوزیـد و ولکرو یا دکمه فشاري را در قسمت داخل نصب کنیـد. بـدین ترتیـب به نظر می رسد که پیراهن دگمه دار است ضمن آنکه بستن آن آسانتر می شود.
خدمات سایت خانواده توانمند
ما در خانواده توانمند تلاش می‌کنیم تا کودکان با نیازهای ویژه از کلیه خدمات آموزشی، درمانی، مهارتی و محصولات (لوازم توانبخشی، اسباب‌بازی، کتاب،و…) متناسب با نیازهای خود بدون محدودیت زمانی و مکانی بهره‌مند شوند.
در سایت خانواده توانمند و کانال آموزش کودکان استنثایی خانواده توانمند در تلگرام یا اینستاگرام، روبیکا نیز نحوه آموزش به کودکان عقب مانده ذهنی، کودکان اوتیسم، نابینا، ناشنوا، سندرم داون، کم توان ذهنی، بیش فعال را در قالب فیلم، پادکست و مقاله ارائه کرده ایم. تیم آموزشی خانواده توانمند در جهت تحقق عدالت آموزشی تمام محتوای آموزشی مورد نیاز کودکان بانیازهای ویژه و خانواده آنان را به طور رایگان به اشتراک می گذارد.
بنابراین اگر شما کودک با نیاز ویژه‌ای رو میشناسد که دارد رنج می‌برد. اما سرشار از استعدادها و توانمندهای خاص خودش هست خوشحال می‌شویم که خانواده توانمند رو بهشون معرفی کنید.
خانواده توانمند سایتی است که تمام آموزش های تخصصی ساده و متناسب با فرزند شما را به صورت بازی در سایت و شبکه های اجتماعی اش قرار می دهد. شما در هر نقطه دنیا و با هر امکاناتی که دارید می توانید یک خانواده توانمند باشید
