آیا برای آموزش زبان ناشنوایان و کم شنوایان باید اصول و قواعد خاصی را رعایت کرد؟

برای آموزش زبان ناشنوایان چه نکاتی را باید در نظر گرفت تا آموزش موثر باشد؟

در این مقاله قصد داریم به این دو سوال مهم که در روند آموزشی کودکان ناشنوا وکم شنوا تاثیرگذار می باشد، بپردازیم تا خانواده ها و مربیان آموزشی با آگاهی مسیر آموزش زبان ناشنوایان را طی کنند.

آموزش زبان ناشنوایان

در کودک ناشنوا و کم شنوا دریافت ناقص محرک صوتی به شدت بر توان کودک کم شنوا و ناشنوا در دریافت مفاهیم زبانی و مقاصد ارتباطی تاثیر میگذارد و فرد را در همه ابعاد زبان با محدودیتهای زیادی مواجه می سازد.

 وقتی فردی دارای اختلال در زبان و مهارتهای مربوط به آن است به این معنا است که دریافت و فهم وی از شنیدن و خواندن و بیان کلمات گفتاری و نوشتاری به صورت غیر عادی، ناهنجار و نقش ارتباطی زبان وی مختل است.

 اختلال زبانی ناشنوا و کم شنوا، کم و بیش در کلیه مولفه های عملکردی زبان، یعنی شکل واج شناسی، نحو ساخت واژه محتوا( معناشناسی)، استفاده از زبان( کاربردشناسی) چه در حوزه ی گفتار و چه در حوزه نوشتار( درک و بیان) مشاهده میگردد.

 در مقوله آموزش و پرورش کودکان ناشنوا و کم شنوا به کارگیری روش هایی با تکیه صرف بر مسیر شنوایی و تاکید بر پردازش شنیداری که از نقاط ضعف آنهاست، نه تنها پیشرفت مناسبی در این کودکان ایجاد نمیکنند، بلکه موجبات از دست رفتن زمان طلایی فراگیری زبان در این کودکان را نیز فراهم میکنند.

برای آموزش زبان ناشنوایان در مدارس چه باید کرد؟

آموزش زبان ناشنوایان در مدارس و موسسات آموزشی باید بر برنامه های آموزش مهارتهای زبانی استوار باشد و در مسیر آموزش زبان به ناشنوایان باید به دو نکته که در ادامه بیان میشود توجه کرد تا کودکان ناشنوا و کم شنوا بتوانند مهارت های لازم ارتباطی را فرا گیرند.

الف) تقدم زبان دریافتی بر زبان بیانی

مطالعات انجام شده حاکی از آن است که درک زبانی مقدم بر تولید آن می باشد. کودک ابتدا صورت آوایی واژه را از محیط اطراف خود میشنود، سپس تجربه ی محیطی همزمان با ادا کردن واژه روی می دهد. به عنوان نمونه، کودک ابتدا واژه« مامان» را می شنود و سپس با دیدن مادر خود، میتواند واژه را به مفهوم آن مرتبط کند. برای همین فهم گفتار بر تولید گفتار مقدم است. مهارت گفتار به فهم آن وابسته است و پیشرفت آن مستلزم پیشرفت فهم گفتار میباشد.

این موضوع در ارتباط با درک متن نوشتاری از طریق خواندن و بیان نوشتاری از طریق نوشتن هم صادق می باشد. به لحاظ تجربی نیز قابل اثبات است و گزارشها و مشاهدات همکاران و والدین آن را اثبات میکند.

تحقیقات انجام شده بر روی کودکان ناشنوا نشان می دهد که تولید گفتار و نوشتار بدون درک آن امکانپذیر نیست. فراگیری زبان بدون درک آن حاصل نمی گردد، اما بدون تولید، این امکان وجود دارد.

ب) مهارت خواندن و نوشتن پیش نیاز مهم آموزش زبان

 خواندن یک زبان دیداری است و در رشد واج شناسی و دستور بیانی اهمیت بالایی دارد. ایجاد ارتباطات نحوی و بهبود بهره دستوری در کودکان با شنوایی از طریق خواندن امکان پذیر است. با استفاده از مهارت نوشتار که از طریق حافظه بینایی و شنیداری و کلامی امکان پذیر میباشد در آموزش صرف و نحو به کودکان کم شنوا اثرگذار می باشد.

یادگیری قواعد دستوری( صرف و نحو) از طریق شنیداری نیازمند نگهداری جملات 5 الی 6 کلمه ای در حافظه فعال و پردازش ارتباطات معنایی و دستوری درون جمله می باشد. کودک ناشنوا و کم شنوا معمولا حافظه، خوبی ندارند ممکن است قادر به چنین کاری نبوده و فرصت یادگیری این قواعد را از این طریق از دست میدهند. با استفاده از گفتارخوانی، نوشتار، اشارات این تکلیف بر عهده حافظه بینایی بوده و شاید کودک دارای آسیب شنوایی راحت تر بتواند قواعد را به خاطر سپرده و در نتیجه تکرار، آنها را استفاده کنند.

 کودک دارای آسیب شنوایی میتوانند به طور مستمر یک ذخیره الگوی بینایی از کلمات نوشتاری بسازند، همانطور که از کلمات گفتاری یک الگوی صوتی ذخیره میکنند، سپس هر دوی این ذخیره ها با معنی کلمه( دانش معنایی) و گرامر ( داشتن صرف و نحو) و سیستم تولید گفتار( حرکتی واجی گفتار) مرتبط میشوند. بنابراین آنها میتوانند کلمه ها و جمله ها را با صدای بلند بخوانند و نیز تفکراتشان را در کلمات و جملات شفاهی و نوشتاری بیان کنند و زبان را به کار ببرند.

تاثیر مهارت خواندن و نوشتن

کودک ناشنوا و کم شنوا با استفاده از آموزش علاوه بر به کار گیری سریعتر واژگان نوشتاری در گفتار، سازماندهی این کلمات در ساختارهای دستوری و برقراری ارتباطات معنایی کلمات در قالب جملات را نیز، بهتر و سریع تر شکل میدهند و به طور کلی می توان گفت خواندن و نوشتن حوزه های مختلف زبان در کودکان ناشنوا و کم شنوا را تحت تاثیر قرار میدهد و میتواند راه ویژهای برای بهبود ساختارهای دستوری در زبان گفتار و نوشتاری کودک با آسیب شنوایی باشد.

بنابراین عقیده بر آنست که در آموزش این کودکان علاوه بر آموزش از طریق مهارتهای شفاهی، خواندن و نوشتن جز پیش نیازهای مهم می باشد. زیرا خواندن و نوشتن میتواند منجر به افزایش لغات جدید و تلفظ بهتر کلمات می شود. همچنین میتواند ساختارهای دستوری و معنایی را در کودکان با آسیب شنوایی بهتر و سریعتر ارتقا دهد. طول جمله ها را به صورت یک جمله کامل با صرف و نحو صحیح و معنای مناسب اضافه میکند. زمینه مناسبی برای کاربرد زبان فراهم آید. از این رو تقویت مهارتهای زبانی با تاکید بر مهارتهای کتبی زبان در کنار مهارتهای شفاهی، به ویژه نوشتن فعال، هدف اصلی آموزش زبان ناشنوایان است.

کلام آخر

در این مقاله به پیش نیازهای مهم آموزش زبان ناشنوایان پرداختیم. برای آشنایی با تجربه مادران کم شنوا، روش های آموزش ناشنوایان، آستانه شنوایی، چرایی استفاده از سمعک، ویژگی کودکان کم شنوا، روش های تربیت شنیداری حتما به  مقالات بخش ناشنوایان و پادکست های سایت خانواده توانمند سر بزنید.

خدمات سایت خانواده توانمند

ما در خانواده توانمند تلاش می‌کنیم تا کودکان با نیازهای ویژه به همراه خانواده‌شان از کلیه خدمات آموزشی، درمانی، مهارتی و محصولات  (لوازم توانبخشی، اسباب‌بازی، کتاب، و…) متناسب با نیازهای خود بدون محدودیت زمانی و مکانی بهره‌مند شوند.