پیری و سالمندی بخشی از زندگی انسان هاست. این دوران مشکلات و چالش های خاص خود را دارد. توانبخشی سالمندان یکی از راهکارهای کاربردی برای حل مشکلات این دوران است. افراد با استفاده از خدمات توانبخشی می توانند زندگی مستقلی را در دوران پیری و سالمندی تجربه بکنند یا مراقبت از آنان برای اعضای خانواده راحت تر خواهد بود. در این مقاله به نقش و فواید توانبخشی سالمندان می پردازیم.

 

مشکلات رایج دوران سالمندی

پیری، یک بیماری نیست. بلکه در واقع فرآیندی است که از همان دوران نوزادی آغاز می شود. روندی است که در آن، کم کم توانایی های انسان کاهش می یابد. با توجه به عواملی چون سبک زندگی و همچنین شرایط محیطی و ژنتیکی، ممکن است این فرآیند در تمام انسان ها با یک سرعت خاص اتفاق نیفتد.

اما در هر حال، فرآیندی اجتناب ناپذیر است. یکی از مباحثی که برای سالمندان مطرح است، بیماری های شایع در این دوره می باشد. بسیاری از بیماری ها در پیری بروز می کنند و یا حادتر می شوند. یکی از راهکارهای درمان و پیشگیری از بیماری های جسمی سالمندان و بیماری های ذهنی و روانی سالمندان، استفاده از خدمات توانبخشی سالمندان است.

به طور مثال با استفاده از خدمات توانبخشی سالمندان می توان جلوی پیشرفت بیماری آلزایمر را گرفت یا شدت آن را کم کرد. یکی از راهکاری های درمان الزایمر سالمندان، استفاده از خدمات توانبخشی است.

نقش توانبخشی در بیماری ذهنی مانند آلزایمر

آلزایمر در سالمندان ، نوعی اختلال در عملکرد مغز است. فرد ابتدا حافظه موقت و کوتاه مدت خود را از دست می دهد. در طول روز بارها فراموش می کند که وسایل شخصی خود را کجا گذاشته است. سؤالی را بارها مطرح می کند و پاسخ آن را به خاطر نمی آورد. کم کم در شناسایی چهره افراد آشنا به مشکل بر می خورد. در مراحل بعدی و پیشرفته تر، سالمند خاطرات گذشته (حافظه طولانی مدت) خویش را هم از دست می دهد. عادات او تغییر می کند و ممکن است اعمال غیر عادی از او سر بزند.

یکی از راهکارهای درمان بیماری آلزایمر، استفاده از خدمات توانبخشی سالمندان یا بهتر است بگویم، استفاده از خدمات توانبخشی آلزایمر است. بیماری آلزایمر درمان قطعی ندارد اما می توان پیشرفت آن را با استفاده از خدمات توانبخشی کم کرد.

متخصصین کاردرمانی در توانبخشی آلزایمر به افراد مبتلا آلزایمر در برنامه های مراقبت از خود کمک می کنند. افراد با استفاده از خدمات توانبخشی سالمندان که مختصص بیماران آلزایمر است، می آموزند توانایی های جسمی و ذهنی خود را برای انجام کارهای روزمره حفظ کنند. کاردرمانی یکی از خدمات توانبخشی است که به افراد کمک می کند با شرایط جدید خود سازگار شوند و از باقی توانمندی خود برای داشتن زندگی مستقل استفاده کنند. با استفاده از خدمات توانبخشی سالمندان مانند کاردرمانی می تواند حافظه افراد را تقویت کرد.

با استفاده از خدمات کاردرمانی  می توان به آنان آموزش های پیشگیری از سقوط و افتادن را آموزش داد. با استفاده از خدمات کاردرمانی اعضای خانواده نحوه برخورد با بیمار را می آموزند، توانبخشی خانواده محور برای به نتیجه رسیدن یکی از راهکارهای مهم، برای درمان آلزایمر از طریق توانبخشی است.

 

توانبخشی سالمندان برای بیماری های جسمی

یکی از بیماری های جسمی سالمندان، بیماری های عضلات و اسلکتی است  که اغلب سالمندان از آنها رنج می برند. این بیماری ها، عضلات، ماهیچه ها و استخوان ها را درگیر می کنند و معمولا موجب بروز درد می شوند. سالمند معمولا از درد زانو، کمر، گردن، دست ها یا پاها شکایت می کند. این دردها معمولا موجب مختل شدن حرکات بدن و ناتوانی در انجام برخی از فعالیت های روزمره می شوند. آرتروز مفاصل، دیسک کمر و گردن، انحراف ستون فقرات، آرتریت روماتوئید، پوکی استخوان، سندروم کانال کارپال و… از جمله این بیماری ها هستند.

برخی از بیماری های عضلانی و اسکلتی صرفا با تجویز دارو برطرف می شود. اما برخی از آنها نیاز به خدمات توانبخشی از جمله فیزیوتراپی، کاردرمانی جسمی، کاردرمانی دست دارند.

برای آشنایی با فواید کاردرمانی جسمی پبشنهاد می کنم مقاله کاردرمانی جسمی بزرگسالان را بخوانید.

 

هدف از توانبخشی سالمندان چیست؟

توانبخشی سالمندان به منظور افزایش توانایی سالمندان در مقابله با عوارض سالمندی و سازگاری بیشتر با محیط و حفظ حداکثر استقلال سالمندان ارائه می‌شود، عموما خدمات توانبخشی سالمندان به چهار دسته پزشکی، اجتماعی،حرفه‌ای و آموزشی دسته بندی می‌شود. که توضیح هر یک عبارت است از:

توانبخشی پزشکی: شامل خدمات پزشکی، فیزیوتراپی،کاردرمانی،گفتاردرمانی،بینایی سنجی،پرستاری در جهت ارتقاء کیفیت زندگی سالمندان به صورت تیمی ارائه می‌شود.

توانبخشی اجتماعی: شامل خدمات مددکاری جهت افزایش سازگاری اجتماعی و حل مشکلات اجتماعی افراد بزرگسال است.

توانبخشی حرفه‌ای: شامل کشف و تقویت توانمندی‌های حرفه‌ای سالمندان در جهت ارتقاء عملکرد ذهنی و جسمی  و اجتماعی آنان ارائه است.

توانبخشی آموزشی: شامل ارائه اصول زندگی سالم برای سالمندان مانند مراقبت‌های شخصی، پیشگیری از عوارض سالمندی، پرهیز از رفتارهای پرخطر، تغذیه سالم و هنر درمانی به افراد سالمند و خانواده‌های آنها است.  در این نوع توانبخشی از برنامه‌های مثل موارد زیر استفاده می‌شود:

• آموزش شیوه‌های زندگی سالم
• آموزش مهارت‌های زندگی
• کلاس‌های آموزشی مانند نجاری، خیاطی، صنایع دستی، بافندگی، قرآن، سواد آموزی، موسیقی، نقاشی؛ خطاطی و…
• برگزاری اردوهای یک روزه و چند روزه، تفریحی، سیاحتی، زیارتی و علمی
• کتابخوانی، شعرخوانی و قصه‌گویی
• اجرا تئاتر و موسیقی
• سرگرمی‌های متناسب با سن( شطرنج، جدول و…)
• نمایش فیلم
• اجرای برنامه‌های تفریحی ورزشی

 

چرا باید به توانبخشی افراد بزرگسال اهمیت دهیم؟

در واقع ما با انجام دادن فعالیت‌های توانبخشی بزرگسالان به دنبال این هستیم تا برخی از امراض که ممکن است آنان در سن بزرگسالی با آن روبرو شوند، را تجربه نکند. با انجام دادن ورزش و پیاده روی و سایر فعالیت‌ها در پیشگیری موارد زیر تا حدی می توانیم جلوگیری کنیم.

• پیشگیری از معلولیت
• جلوگیری از پیشرفت معلولیت
• تطابق زندگی معلولین با جامعه
• ارتقاء سطح افکار عمومی نسبت به معلولین و معلولیت
• ارائه تسهیلات و خدمات شهری مناسب جهت استفاده معلولین
• سعی در خودکفایی معلول و قادرسازی وی در برخورد با مشکلات
• افزایش آگاهی معلولین نسبت به توانایی های و محدودیت‌های جسمی و روانی خویش و تطبیق و هماهنگی این وضعیت با محیط

دسته‌بندی مراکز توانبخشی بزرگسالان چگونه است؟

برخی از افراد بزرگسال ممکن است بنا به هر دلیلی نیازی به مراقبت‌های ویژه‌ای داشته باشند. بنابراین بسته به نوع بیماری و میزان کهولت سن آنها این مراقبت‌ها می‌تواند متفاوت باشد. برای مثال:

• مراکز توانبخشی مراقبتی و نگهداری شبانه روزی سالمندان
• مرکز خدمات توانبخشی و مراقبتی سالمندان در منزل
• مراکز توانبخشی و آموزشی روزانه سالمندان
• مرکز جامع  خدمات توانبخشی سالمندان

 

مراکز توانبخشی و آموزشی روزانه سالمندان

به مرکزی گفته می‌شود که توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی با کسب مجوز از سازمان بهزیستی تاسیس گردیده و تحت نظارت آن، به سالمندان واجد شرایط، توسط تیم تخصصی توانبخشی به صورت روزانه، خدمات آموزشی، توانبخشی پزشکی، توانبخشی اجتماعی و توانبخشی حرفه‌ای ارائه می‌گردد.

 

مرکز توانبخشی و مراقبتی سالمندان در منزل

ارائه خدمات مراقبتی و توانبخشی در این نوع مراکز: شامل خدمات پزشکی، فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتار درمانی و مشاوره روانشناسی و مددکاری اجتماعی به سالمندان واجد شرایط در منزل به صورت روزانه یا شبانه روزی است.

 

مراکز جامع خدمات توانبخشی سالمندان

ارائه خدمات مراقبتی، توانبخشی شامل خدمات پزشکی، فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتاردرمانی در تمام ساعات شبانه روز به سالمندان.این مراکز ویژه سالمندانی است که سرپناه وسرپرست و مراقبتی نداشته و اکثرا تختگرا بوده و نیازمند دریافت مراقبت‌های شبانه‌روزی در زمینه‌های پزشکی، پرستاری، توانبخشی و… می‌باشد.

 

تیم توانبخشی بزرگسالان از چند نفر تشکیل می شود؟

معمولا مراکزی که برای نگهداری و سرپرستی افراد بزرگسال در نظر گرفته شده‌اند از پزشک، کارشناس پرستاری، کارشناس فیزیوتراپی، کارشناس مددکار اجتماعی و مربی آموزش تشکیل می‌شود. که شرح وظایف هر یک عبارت است از:

پزشک

• بررسی وضعیت عمومی سالمند
• انجام معاینات بالینی عمومی و در صورت نیاز ارجاع به متخصص و مراکز پاراکلینیکی

 

کارشناس پرستاری

• کمک به حفظ سلامتی جسمانی از طریق کنترل علائم حیاتی
• نظارت بر نحوه‌ی مصرف داروها
• نظارت بر رعایت بهداشت فردی و اجتماعی
• گزارش هرگونه تغییر در سطح سلامت سالمند
• پیگیری امور پاراکلینیکی

 

کارشناسی فیزیوتراپی

• ارزیابی قدرت عضلات اندام‌ها به صورت فعال، به منظور ارتقاء فرد از یک سطح پایین به سطح بالاتر
• آموزش‌های حرکتی و تمرینات متمرکز
• آموزش وضعیت‌های صحیح ایستادن و راه رفتن به فرد و خانواده او
• ارزیابی حسی و به کارگیری تکنیک‌ها بازگشت حسی
• آموزش نحوه انجام تمرینات عملکردی با توجه به شرایط فرد
• تنظیم یک برنامه منظم جهت افزایش هماهنگی و تعادل میان گروه‌های عضلانی در وضعیت‌های مختلف که با توجه به شرایط و پیشرفت فرد تغییر می‌کند.

 

کارشناس مددکاری

• ارزیابی و کسب آگاهی از توانایی‌ها و ناتوانایی‌های سالمند
• ارائه آموزش‌های لازم برای دستیابی مجدد به مهارت‌ها و کسب استقلال فردی
• آموزش نحوه استفاده از وسایل کمکی نظیر عصا، واکر، ویلچر 
• حمایت سالمند از نظر روانشناسی اجتماعی
• تجویز وسایل کمکی

 

کارشناس پرستاری

• ارزیابی بالینی
• همکاری با تیم توانبخشی در تدوین طرح توانبخشی فرد
• مصاحبه و مشاوره با فرد و خانواده
• ارتقاء کیفیت ارتباط سالمند و خانواده
• آموزش مهارت‌های روانی و اجتماعی به فرد و خانواده

 

کارشناس مددکار اجتماعی

• ارزیابی وضعیت فردی و اجتماعی سالمند و خانواده
• شناسایی منابع موجود جهت ارتقاء وضعیت فردی و اجتماعی سالمند و پیگیری مسائل حقوقی
• آماده نمودن خانواده برای پذیرش و ترخیص سالمند از مرکز

 

مربی آموزش

• اجرای برنامه‌های آموزشی و توانبخشی تدوین شده توسط تیم تخصصی، تحت نظارت کارشناسان مربوطه و با همکاری کمک مربی

 

وسایل توانبخشی سالمندان

وسایل توابنخشی یکی از ابزارهای مهم توانبخشی سالمندان است. در این قسمت وسایل توانبخشی رایج را معرفی می کنیم.

عصاها

عصاها مي‌توانند به برداشتن وزن از روي اندام تحتاني ضعيف يا دردناک و بهبود تعادل از طريق افزايش سطح اتکا کمک کنند و جهت افزايش تعادل، اطلاعاتي در مورد ويژگي‌هاي لمسي سطح زمين در اختیار فرد قرار دهند. همچنين عصا‌ها با بهبود توانايي عملکرد  و اعتماد به نفس گزارش‌ شده توسط خود بيماران همراه بوده‌اند. با اين‌که انواع مختلفي از عصاها در دسترس است، شواهد کمي در مورد برتري نوع خاصي از آن‌ها نسبت به بقيه وجود دارد.

برای مشاهده محصولات توانبخشی و سایر تجهیزات توانبخشی کودکان و بزرگسالان روی اینجا کلیک کنید.

عصاهای استاندارد

عصاي استاندارد يا عصاي صاف معمولاً از چوب يا آلومينيوم ساخته شده و ارزان‌قيمت و سبک است. عصاي آلومينيومي امکان تنظيم ارتفاع هم دارد. عصاي استاندارد در فردي كه براي تحمل وزن نياز به اندام فوقاني ندارد، مي‌تواند به تعادل کمک کند.

 

عصای خميده

عصاي خميده،  وزن بيمار را در راستای عصا پخش مي‌کند. عصاي خميده براي بيماراني مناسب است که گاهي اوقات نياز دارند اندام فوقاني‌شان وزن را تحمل کند؛ مانند افرادي كه به دليل درد ناشي از استئوآرتريت زانو يا لگن در راه رفتن مشکل دارند.

 

عصاهای چهارپايه

عصاي چهارپايه (که معمولاً به آن quad cane اطلاق مي‌شود)، عصايي با چهار پايه است که سطح اتکاي بزرگ‌تري ايجاد مي‌کند و امکان تحمل وزن بيشتر توسط اندام فوقاني را فراهم مي‌نمايد. همچنين هنگامي كه بيمار نياز به استفاده از دستان خود دارد مي‌تواند به تنهايي روي زمين بايستد و لذا خصوصاً براي بيماران همي‌پلژيک مفيد است. البته براي استفاده مناسب بايد همه چهار نقطه عصا به طور همزمان با زمين در تماس باشند.

 

دسته‌ها

يک عصاي استاندارد معمولاً دسته‌‌اي چتري دارد که به دليل فشار روي کف دست ممکن است خطر سندرم تونل کارپال را افزايش دهد. دسته‌ تفنگي که به دليل شباهت به ته قنداق تفنگ اين نام به آن اطلاق مي‌شود، دسته‌ای صاف است که بيش از همه در عصاهاي خميده به کار مي‌رود.

 دسته‌ی تفنگي فشار را در تمام دست از عضلات ناحيه تنار تا هيپوتنار توزيع مي‌نمايد و فشار کمتری روي کف دست وارد مي‌کند. بنابراين خطر سندرم تونل کارپال را کاهش مي‌دهد. دسته‌هاي مخصوصي که در آن‌ها ناودان مخصوص براي انگشتان و شست تعبيه شده در حال حاضر در دسترس هستند. اين دسته‌ها بيمار را به استفاده از عصا در دست درست تشويق مي‌کنند.

 

چوب‌های زير بغل

عصا‌های زير بغل (که منحصر به زيربغلي نيستند و بهتر است عنوان «عصاهای دارای تکيه‌گاه علاوه بر کف دست» به آن‌ها اطلاق شود) براي بيماراني مناسبند که نه تنها براي تعادل که برای تحمل وزن و نيروی محرکه نيز نياز به استفاده از بازوهاي خود دارند.

 يک عصاي زيربغل مي‌تواند 80 وزن بدن را حمايت کند و دو عصاي زيربغل 100 وزن بدن را حمايت مي‌نمايند. البته عصاي زير بغل نياز به مصرف انرژي و قدرت قابل توجه شانه و بازو دارند که اين امر آن‌ها را براي افراد سالمند و نحيف نامناسب مي‌کند.

 

چوب‌‌دستی‌های زیربغلی ساده

چوب‌‌دستی‌های زيربغلی ساده (axillary crutch) ارزان هستند و وزن بدن را در حرکت تحمل می‌کنند، ولی ممکن است استفاده از آن‌ها طاقت‌فرسا و مشکل باشد. اگر اندازه چوب‌های زیر بغلی ساده نادرست باشد، مي‌تواند روی اعصاب و شریان آگزیلاری فشار وارد کند.

برای مشاهده محصولات توانبخشی و سایر تجهیزات توانبخشی کودکان و بزرگسالان روی اینجا کلیک کنید.

چوب‌دستی‌های ساعد

چوب‌دستی‌های ساعد (lofstrand)، يک دستبند به دور ابتدای ساعد و يک دستگيره در پايين خود دارند که اندام فوقاني دو طرف را در مواقع نياز به تحمل وزن حمايت می‌کند. اين امر به بيمار اجازه می‌دهد که بدون نياز به انداختن چوب، دست‌هايش آزاد باشد که اين مساله استفاده از آن را به خصوص بر روی پله‌ها راحت‌تر می‌کند.

 

چوب‌دستی‌های سکودار

چوب‌دستی‌های سکودار (platform crutches)، براي کل ساعد صفحه‌ای افقي فراهم می‌کنند که به جای دست برای تحمل وزن به کار مي‌رود. اين عصا‌ها براي بيماراني که شکستگي‌هاي آرنج دارند يا دست يا مچ دست‌شان ضعيف است، مفيد هستند.

 

واکرها

واکرها در بیمارانی که ضعف اندام تحتانی يا تعادل ضعيف دارند، پایداری را بهبود می‌بخشند و با افزايش سطح اتکای بيمار و حمايت وزن وی، حرکت بهتر را تسهيل می‌کنند. البته، تنظيم حرکات با آن‌ها ممکن است مشکل باشد. واکرها همچنين ممكن است سبب وضعيت‌گيری نامناسب پشت و کاهش امکان مانور چرخشی بازو شوند. استفاده از واکر نسبت به عصا به توجه بیشتری نیاز دارد و حرکت در پله‌ها هم با استفاده از واکر دشوارتر است.

 

واکر استاندارد

واکر استاندارد، پايدارترين واکر است، ولی سبب کاهش سرعت راه رفتن می شود. زيرا بيمار برای برداشتن هر قدم بايد واکر را به طور کامل از زمين بلند کند. اين وسيله در بيماران دچار آتاکسی مخچه‌ای مفيد است، ولی استفاده از آن ممکن است در بيماران سالمند و نحيف مبتلا به کاهش قدرت قسمت فوقانی بدن مشکل باشد.

 

واکر دارای چرخ جلو

واکر دارای چرخ جلو، که به آن واکر دوچرخ نيز می‌گويند، کمتر از واکرهای استاندارد پايدار است؛ ولی الگوی راه رفتن طبيعی‌تری فراهم می‌کند و برای بیمارانی که قادر به بلند کردن واکر استاندارد نيستند بهتر است. در بيماران دچار پاركينسونيسم، واکرهای دارای چرخ جلو انجماد حرکت را در مقايسه با واکرهای استاندارد کاهش می‌دهند.

برای مشاهده محصولات توانبخشی و سایر تجهیزات توانبخشی کودکان و بزرگسالان روی اینجا کلیک کنید.

 

واکر چهار چرخ

واکرهای چهارچرخ، برای بیمارانی که عملکرد بهتری دارند و براي تحمل وزن نيازي به واکر ندارند، مفيد است. با اين که به جلو راندن واکر چهارچرخ راحت‌تر است، اين وسيله برای بیمارانی که مشکلات تعادلی قابل توجه يا اختلال شناختی دارند مناسب نيست زيرا ممکن است به طور غيرمنتظره‌ای به جلو حرکت کند و منجر به زمين خوردن شود. واکرهای چهارچرخ معمولاً همراه با صندلی و سبد هستند که اين مساله باعث شهرت آن‌ها شده است ولي بايد با احتياط استفاده شوند.

 پيش از اين که بيمار بنشيند حتماً بايد ترمزها فعال باشند و واکر چهارچرخ در مقابل ديوار يا جسمی سفت قرار گرفته باشد. اين وسيله خصوصاً برای کسانی که لنگش، بیماری تنفسی، يا نارسايی احتقاني قلب دارند و نياز به توقف حرکت يا نشستن جهت استراحت دارند، مناسب است.

 

کلام آخر

آد‌مها در تمام مراحل زندگی خود نیاز به حمایت دارند تا بتوانند رشد کنند و زندگی مستقل‌تری برای خود رقم بزنند. با توانبخشی سالمندان می‌توانیم زمینه زندگی بهتر را برای افراد و خانواده آنان فراهم کنیم. در این مقاله با مثال نقش توانبخشی سالمندان را توضیح دادیم. در این مقاله شرایط مراکز نگهداری از سالمندا را نیز ارائه دادیم تا اگر در صورت لزوم به آن نیاز داشتید با آگاهی مرکز نگهداری انتخاب کنید. در صورت نیاز به مشاوره با شماره 09054146911 تماس بگیرید.

 

خدمات سایت خانواده توانمند

ما در خانواده توانمند تلاش می‌کنیم تا کودکان با نیازهای ویژه به همراه خانواده‌شان از کلیه خدمات آموزشی، درمانی، مهارتی و محصولات توانبخشی (لوازم توانبخشی، اسباب‌بازی، کتاب، و…) متناسب با نیازهای خود بدون هرگونه محدودیت  زمانی و مکانی از خدمات گفته شده بهره‌مند شوند.