آموزش دستشویی رفتن به کودکانی دارای اختلال یکپارچگی حسی موضوع این مقاله می باشد. اختلال یکپارچگی حسی در کودکان عادی و کودکان بانیازهای ویژه مانند کودکان اوتیسم، فلج مغزی، سندرم داون، کم توان ذهنی و… دیده می شود. وجود این اختلال، والدین را در مسیر  آموزش دستشویی رفتن به کودکان با چالش های بسیاری همراه می کند.

آموزش دستشویی رفتن به همه ساده نیست!!!

بسیاری از تکنیک های آموزشی که در خصوص دستشویی رفتن به کودکان وجود دارد، احساس ناراحتی کودک به علت رطوبت پوشک را مورد توجه قرار می­دهند. اما کودکانی هستند که دارای اختلال حسی می باشند و حس لامسه آنان به خوبی پردازش نمی­کنند به همین دلیل رطوبت و  سرما را حس نمی کنند. و اگر آستانه درد آنها بالا باشد، ممکن است حتی زخم­ها و جوش­های پوستی که در اثر آن ایجاد می­شوند را نیز حس نکنند.

این که کودک خیس شدن پوشک را نمی­تواند حس کند، نمی­تواند فقط به این معنا باشد که اندام­های تناسلی او بدون حس می باشند ممکن است کودک دارای اختلال کم حسی لامسه باشد. در این مواقع کودک برای حس لامسه­ ی کم پاسخ ده خود، نیازمند داده ­های حسی قوی می­باشد، ممکن است به خود ارضایی روی بیاورد. دیدن چنین صحنه ­هایی برای والدین ناراحت کننده می باشد اما آنها باید بداند که این عمل می­تواند یک رفتار معقول جستجوگرانه حسی باشد.

اگر حواس مربوط به روده و مثانه به خوبی پردازش نشوند کودک نیاز به استفاده از دستشویی را تا زمانی که وضعیت ضروری نشده درک نمی­کند.  عملکرد ضعیف حواس روده و مثانه باعث می شود کودک بازی خود را قطع نکند و به هنگام خواب نیز به نیاز به دستشویی رفتن نداشته باشد. برای چنین کودک آمادگی برای توالت رفتن کار بسیار سختی می باشد.

اگر مطمئن هستید که مشکلات یکپارچگی حسی، توانایی کودک برای یادگیری دستشویی رفتن را دچار اختلال کرده است، بهترین راهکار صبر می باشد. توانایی کودک برای شناسایی سیگنال­های ضروری ممکن است با افزایش سن ارتقا یابد، یا این که با گذر زمان به بلوغ لازم برای درک اهمیت انجام این کارها برسد. برای کمک به کودک می توانید از خدمات کاردرمانی یکپارچگی حسی استفاده کنید تا کودک مهارت های لازم را کسب کند. اگر چه ممکن است اطرافیان و معلم کودک از این وضعیت ابراز نارضایتی کنند، اما بهتر است تا زمانی که کودک آماده می­شود یادگیری آن به تعویق بیفتد. اما اگر مراقبین مدرسه و یا مکان نگهداری کودک، برای یادگیری دستشویی رفتن او ضرب العجل تعیین کرده­ اند، می­توان از راهکارهای زیر استفاده نمود.

12 راهکار برای آموزش دستشویی رفتن به کودکان 

1.  با استفاده از تصاویر و کتاب های رنگی،کودک را برای آموزش آماده کنید: کودکان با استفاده از داده های دیداری بهتر مطالب را می آموزند. استفاده از  تصاویر به آنها کمک می­کنند تا برای مواجه شدن با دستشویی و یادگیری مراحل آن آماده تر باشند.
2.  برای کودکانی که بیش پاسخ­دهی حسی دارند، محیط دستشویی را با نور ملایم آماده سازی کنید.  شیرآلات و وسایلی را که کودک در هنگام دستشویی رفتن با آنها برخورد می­کند را تا حد ممکن پدگذاری کنید. همچنین محیط دستشویی تا حد ممکن آرام باشد. برای کودکی که جستجوی حسی دارد، داخل دستشویی از موزیک و نورهای درخشان استفاده کنید.
3. اگر کودک از دفع روی سنگ توالت/ لگن می­ترسد، در مراحل اول اجازه دهید او درون پوشک خود، اما درون محیط دستشویی دفع کند و سپس مدفوع او را از داخل پوشک به درون توالت بریزید و از او بخواهید سیفون را بکشد. با این حرکت کودک کم کم برای نشستن روی سنگ توالت آماده می­شود و ترس­ های ناشی از مواجه شدن او با سنگ توالت از بین می­رود.
4. زمانی که نشانه­ های دفع کردن را در او می­بینید، سعی کنید آنها را با رفتارهای او مرتبط کنید تا در خصوص احساسی که در آن لحظه دارد و رفتاری که انجام می­دهد آگاهی یابد. زمانی که متوجه شدید کودکتان در حال دفع مدفوع خود هست با عبارت­هایی که نشان­دهنده ناراحتی نیستند با او سخن بگویید: می­خوای پوشکتو عوض کنم؟ میخای بریم سرویس بهداشتی؟ و… صحبت کردن در این خصوص به کودکی که اختلال یکپارچگی حسی دارد کمک می­کند تا در مورد این که بدنش چگونه کار می­کند، آگاهی یابد.

به نیازهای او توجه کنید

1. قبل از نشستن او بروی سنگ توالت، او را تا جایی که می­توانید آرام کنید. برای مثال اگر کودک با فشار عمیق و یا بغل کردن آرام می­شود این نیازهای حسی را برایش فراهم کنید.
2.  اگر کودک از دستشویی فرنگی و یا لگن استفاده می­کند، محل نشستن آن را پدگذاری کنید تا کودک با نشستن روی آن احساس بدی نکند و علاوه براین، در صورت سرد بودن هوا، احساس سرما به او از این طریق منتقل نشود.
3.  کودک اگر حساسیت لمسی دارد و استفاده از دستمال توالت­های معمولی برای او ناراحت کننده می­باشد، از دستمال­های مرطوب برای پاک کردن او استفاده کنید.
4. اگر کودک در احساس نیاز برای دستشویی رفتن مشکل دارد، برای او برنامه زمانی دستشویی رفتن تنظیم کنید. هر یک ساعت یک بار او را به دستشویی ببرید و او را برای تلاش در این زمینه تشویق کنید.
5. وقتی توالت رفتن را به کودک آموزش می­دهید لباس­های راحت برای او بپوشید تا بتواند بلافاصله­ آنها را بیاورد. فاصله زمانی بین حس کودک برای توالت رفتن و انجام این کار گاهی بسیار کوتاه است.
6. در طول زمانی که قرار است دستشویی رفتن را به کودک آموزش دهید، از پوشک­های شورتی استفاده کنید تا هم مطمئن باشید اطراف را کثیف نمی­کند هم بتواند در صورت نیاز فورا آن را در بیاورد.
7. اگر کودک دفع خود را فقط در پوشک انجام می­دهد و به آن عادت کرده و حاضر نیست از دستشویی استفاده کند در ابتدا او را راهنمایی کنید که داخل پوشک خود اما درون دستشویی و روی سنگ مربوطه دفع را انجام دهد. بعد از آن که کودک این را فراگرفت، در مرحله بعد با پوشک نیمه باز درون دستشویی دفع کند. مرحله بعد پوشک کاملا برداشته شده و کودک با نشستن روی سنگ توالت دستشویی کند.
8.  برای کودک یک صندلی توالت کوچک تهیه کرده و به او یاد دهید که هر زمان احساس نیاز کرد، روی آن بنشیند. می­توان این صندلی را در حمام، دستشویی یا اتاق خود کودک قرار دارد.

پیش نیازهای آموزش دستشویی رفتن به کودکان

قبل از شروع آموزش دستشویی رفتن به کودکان آنان باید چهار تا از مهارت های زیر را کسب کنند:

1. بتواند بنشیند و حدودا 5 دقیقه با خودش بازی کند.
2. بتواند به مدت 2 ساعت ادرار یا مدفوع خود را نگه دارد.
3. بتواند آموزش­های ساده را بفهمد و اجرا کند.
4. با حرکت­های خاص( غیرکلامی) یا استفاده از واژه­های محدود، بتواند زمان دفع ادرار یا مدفوع خود را بیان کند.
5.  بتواند خودش شلوارش را در آورد و بپوشد
6. استفاده از لگن یا سنگ توالت را دوست داشته باشد.
7.  بتواند از رفتار­های سایرین تقلید کند.

مراحل آموزش دستشویی رفتن به کودکان

در این قسمت مراحل آموزش دستشویی رفتن به کودکان دارای اختلال یکپارچگی حسی را به طور مفصل و گام به گام با شما به اشتراک می  گذاریم.

راستی در یک پادکست مراحل پوشک گرفتن کودکان اوتیسم از زبان یک مادر اوتیسم را به اشتراک گذاشته شده است

گام اول

در مرحله اول باید مشخص شود که کودک در خصوص حواس مربوط به نواحی دفعی خود در کدام سر طیف اختلالات یکپارچگی حسی قرار دارد. اگر به نظر می­رسد که کثیف بودن پوشک، خیس شدن و سنگین شدن آن موجب آزار کودک نمی­شود، به احتمال زیاد کم پاسخ ده حسی می باشد و رفتارهای حس طلبانه دارد. اما اگر کودک نسبت به کثیف بودن و خیس شدن پوشک خود بسیار حساس می­باشد و پوشک او به طور متعدد باید تعویض شود، بیش پاسخ ده حسی می­باشد.

گام دوم

کودک را با توالت و محیط دستشویی آشنا کنید. سنگ توالت و یا لگنی که استفاده می­شود نباید به گونه­ای باشد که کودک با نشستن روی آن احساس ناراحتی کند. به او اجازه دهید شیر آّب را باز کند و ببندد، سیفون را بکشد و روی لگن مربوط به توالت بنشیند. به کودک اجازه دهید خودش شلوار و زیرپوش راحتی را انتخاب کند تا وقتی آنهارا برای نشستن روی سنگ یا صندلی توالت به پایین کشید، به راحتی این کار را انجام دهد و احساس کند که شرایط تحت کنترل او می ­باشد.

گام سوم

اجازه دهید تا کودک شما را در دستشویی رفتن همراهی کند، اما به او برای نشستن روی سنگ توالت یا صندلی فشار وارد نکنید. اجازه دهید او نظاره گر باشد و اگر خواست روی سنگ یا صندلی بنشیند. بهتر است این کار با والد همجنس کودک انجام گیرد.

گام چهارم

شرایط دستشویی را مطابق با نیازهای حسی کودک آماده کنید. برای کودکی که بیش پاسخ ده می­باشد، محیط باید آرام بوده و لبه ها و اطراف صندلی توالت پدگذاری شوند.  همچنین نور محیط ملایم بودن تا او بتواند در آرامش کار خود را انجام دهد. برای کودکانی که رفتارهای حس طلبانه دارند، می­توان از موسیقی­های ملایم استفاده نمود. همچنین اجازه داد کودک اسباب بازی­هایش را با خود به  دستشویی ببرد.

گام پنجم

هر یک ساعت کودک را به دستشویی ببرید. پوشک یا شورت پوشکی او را باز کنید و او را روی مکان مربوط بنشانید.  به او اجازه دهید برای چند دقیقه روی آن بنشیند اما او را برای اینکار اجبار نکنید. باز کردن شیر آّب می­تواند کودک را تشویق به ادراز کردن کند. برای کودک شعری در خصوص دستشویی رفتن بخوانید و فضای شاد برای او ایجاد کنید.

گام ششم

کودک را در تمام طول روز با دقت نظارت کنید. کودکی که بیش پاسخ دهد باشد، کثیف شدن پوشکش را به سرعت متوجه می­شود و به شیوه خودش این موضوع را به اطرافیان نشان می­دهد. وقتی این اتفاق رخ داد، تلاش کنید تا کودک را در آن زمان­ها روی لگن ببرید. در مورد کودکی که کم پاسخ ده می­باشد و ممکن است کثیف شدن پوشک خود را متوجه نشود یا گزارش نکند، مرتب او را چک کنید تا متوجه کثیف شدن پوشک او بشوید. از روی چهره کودک  او را روی لگن بگذارید.

گام هفتم

برای آن که کودک سردی لگن و یا کف دستشویی را حس نکند آن را پدگذاری کنید. هنگام ورود به دستشویی از او بخواهید دمپایی یا جوراب بپوشد. قبل از نشستن کودک روی لگن، بازوهای او را نوازش بکنید یا براشینگ انجام دهید تا او برای نشستن روی لگن آشفته نشود. از روش­هایی که می دانید کودک را انجام آنها آرام می شود استفاده کنید.

 گام هشتم

برخی از کودکان دارای اختلال حسی از فرآیند ادرار و مدفوع می ترسند. به آنان در خصوص فرآیندهای  هضم و دفع غذا با زبانی کودکانه و با کمک انیمیشن، قصه، کارتون توضیح دهید.

گام نهم

مطمئن شوید که کودک تغذیه سرشار از فیبری را دریافت می­کند تا دفع او بدون درد و ناراحتی باشد.  استفاده از غذاهای دارای فیبر در رژیم غذایی به کودکان کمک می کند آنان به سهولت عمل دفع و ادرار را انجام دهند.

کلام آخر

در این مقاله به آموزش دستشویی رفتن به کودکان پرداختیم. مراحل مختلف را آموزش دادیم تا خانواده های کودکان عادی و بانیازهای ویژه بتوانند با بهترین روش به کودک خود آموزش دهند. در سایر مقالات سایت خانواده توانمند می توانید با نحوه آموزش نوشتن و آموزش مهارت های زندگی به کودکان کم توان ذهنی، راهکارهای حفظ عزت نفس کودکان بانیازهای ویژه، تجربه مادران اوتیسم آشنا شوید. اگر نیاز به خدمات مشاوره ای در حوزه خدمات کاردرمانی و گفتاردرمانی و خرید تجهیزات کاردرمانی را داشتید کافی است با شماره 09054146911 تماس بگیرید.

خدمات سایت خانواده توانمند

ما در خانواده توانمند تلاش می‌کنیم تا کودکان با نیازهای ویژه از کلیه خدمات آموزشی، درمانی، مهارتی و محصولات (لوازم توانبخشی، اسباب‌بازی، کتاب،و…) متناسب با نیازهای خود بدون محدودیت زمانی و مکانی بهره‌مند شوند.