والدین کودکان اوتیسم بعد از تشخیص به دنبال درمان کودکانشان هستند. معمولا در روزهای اول از این کلینیک به آن کلینیک می روند تا راهی برای درمان کودک خود بیابند. یکی از راههای درمان یا بهتر بگویم مداخله برای کودکان اوتیسم این است که از پتانسیل طبیعت استفاده کنیم. طبیعت درمانی خانواده محور یکی از راههای توانمندسازی والدین و کودکان اوتیسم است. در این مقاله به این موضوع مهم می پردازیم.

اوتیسم چیست؟

کودکان اوتیسم دارای دسته بندی مختلفی هستند، به همین دلیل معمولا از کلمه طیف استفاده می شود. هر گروه از این بچه ها علائم خاصی دارند. اما سه علائم مشترک دارند. علائم مشترک عبارتند از : مشکلات ارتباطی، اجتماعی، حسی.

پیشنهاد می کنم برای شناخت کامل کودکان اوتیسم این مقاله را بخوانید:

شناخت دنیای کودکان اوتیسم

مراحل درمان این کودکان اوتیسم طولانی است. البته بهتر است بگویم: مثل همه انسان ها این کودکان دائما در حال تغییر هستند به همین دلیل نیاز به آموزش و درمان دارند تا با محیط پیرامون و اطرافیان سازگار شوند. از طرفی والدین در این مسیر با سختی های بسیاری مواجه می شوند به همین دلیل توانبخشی کودکان بانیازهای ویژه بهتر است خانواده محور باشد.

یکی از جدیدترین روش درمانی کودکان اوتیسم، طبیعت درمانی خانواده محور است. در این روش می توان از سایر مداخلات درمانی نیز استفاده کرد. نام دیگر طبیعت درمانی( اکو تراپی) است.

طبیعت درمانی چیست؟

طبیعت درمانی یا اکوتراپی (ecotherapy) برای بهبود سلامت روان و جسم انسان از طبیعت کمک می‌گیرد. اگر بخواهیم خلاصه بگوییم،‌ یعنی به‌جای صرف زمان خود در فضای مجازی و خیره‌شدن به نمایشگر، از عناصر طبیعی لذت ببرید.

واژه «طبیعت»، طیف وسیعی از فضاهای باز، از باغ‌ها تا نواحی صحرایی و بیابان‌ها را در بر می‌گیرد که شامل زندگی گیاهان، حیوانات و عناصر طبیعی مانند آب، سنگ، خاک، شن و غیره می‌شود.

طبیعت‌ درمانی شیوه‌ای است که از عناصر طبیعت برای آموزش و درمان استفاده می شود. به طور مثال برای درمان اختلالات حسی کودکان اوتیسم می توان از خاک درقالب بازی  استفاده کرد.  با استفاده از برگ و شاخه های آن می توان به کودکان مفاهیم مختلف مانند بالا و پایین، زبر و خشک، نرم و… را آموزش داد. با استفاده از سنگ ها موجود در طبیعت می توان با کودکان اوتیسم نقاشی سنگی درست کرد.

درباره طبیعت درمانی نظریه های مختلفی وجود دارد از جمله:

• بیوفیلیا
•  ترمیم و بازسازی توجه
•  دلبستگی و حفظ محیط

 در ادامه مقاله هر کدام از نظریه ها را با شما در میان می گذاریم. تا با آگاهی مسیر درمان و آموزش کودکان اوتیسم خود را طی کنید.

نظریه بیوفیلیا درباره طبیعت درمانی

ویلسون در سال 1984 به عنوان اولین زیست‌گرا در این نظریه عنوان می‌کند که بین انسان و دیگر موجودات زنده، پیوندی غریزی وجود دارد؛ یعنی انسان‌ها به طور تکاملی خواهان نزدیکی با جهان طبیعت هستند. این نیاز نه‌ فقط در بهره‌وری مادی، بلکه در تمام زمینه‌های رشد هیجانی، شناختی، زیباشناختی و اخلاقی وجود دارد.

نظریه ترمیم و بازسازی توجه

اولین بار کاپلان در سال 1989 با تمرکز روی فرایند توجه، بیان کردند که طبیعت اثر ترمیمی بر توجه دارد. به عبارت دیگر، محیط طبیعی نوع خاصی از عملکرد شناختی را برای انسان به همراه می‌آورد.

حضور فرد در طبیعت و وجود عناصر طبیعی در آن باعث می‌شود، ذهن وارد مرحله شیفتگی محض شود و خستگی ناشی از توجه پایدار به یک مسئله را از بین ببرد؛ یعنی به عنوان نوعی عامل تسهیل‌کننده عمل کند و این خود باعث بازسازی ذهن و بالا رفتن سرعت یادگیری شود.

نظریه دلبستگی و حفظ محیط

اینورث (۱۹۷۸) و بالبی (۱۹۸۸) این نظریه را مطرح کردند. که از مزیت‌های طبیعت این است که مردم در آن احساس مالکیت می‌کنند و حس مالکیت و تعلق باعث شکل‌گیری دلبستگی سالم می‌شود. در واقع شکل دادن و تسهیل دلبستگی‌های هیجانی به هر دو جهان انسانی و غیرانسانی می‌تواند باعث ترغیب سلامت روان شود.

تئوری سه گانه مغز پاول مک کلین

در این تئوری، وقتی از قسمت دوم مغز به نام مغز میانی (عاطفی) صحبت می‌کند، توضیح می‌دهد که مغز میانی به زندگی هیجانی انسان مربوط می‌شود؛ یعنی صمیمت، لمس، دلبستگی به دیگران، همسویی با دیگران که همگی محرکاتی برای تولید اکسی توسین هستند.

وقتی فردی در طبیعت و ارتباط با گیاهان یا پرورش آنها قرار می‌گیرد، خود به‌ خود منجر به تولید اکسی توسین در بدن می‌شود. این ترشح موجب تحریک مغز میانی و بهبود زندگی هیجانی و ارتباط بهتر با دیگران می‌شود. با توجه به اینکه کودکان اتیسم در زمینه مهارت‌های ارتباطی و هیجانی ضعیف عمل می‌کنند، ارتباط با گیاهان و طبیعت می‌تواند باعث کاهش بعضی نشانگان این کودکان شود.

نظریه ویلسون

ویلسون (۱۹۸۴) معتقد است بین انسان و دیگر موجودات زنده اطراف او نوعی پیوند غریزی وجود دارد. به صورت ژنتیکی و رشد تکاملی خواهان نزدیکی و گرایش ذاتی با طبیعت و ارتباط برقرار کردن با آن است. این کار باعث رشد زمینه‌های هیجانی، شناختی، اجتماعی و جسمانی او می‌شود.

احساس نزدیکی با طبیعت، فرصت درگیر شدن فعال با طبیعت و عناصر آن را بیشتر فراهم می‌کند. فعالیت در فضایی مانند محیط طبیعی به دلیل برقراری ارتباط با عناصر آن مانند حیوان، آب، گیاه و تحریک حواس مختلف از طریق رنگ، صدا و هوا باعث بهبود وضعیت روانی و اجتماعی می‌شود. این مسئله با توجه به نشانگان کودکان اتیسم می‌تواند باعث کاهش مشکلات رفتاری، اجتماعی، شناختی و حسی شود .

جان دیویی به عنوان تأثیرگذارترین معلم آمریکایی در حدود یک قرن پیش هشدار داده بود که غالب شدن تجربیات ثانویه و غیر مستقیم در دوران کودکی، می‌تواند برای کودک مشکلات زیادی را به وجود بیاورد، درصورتی‌که تجربه مستقیم طبیعت حواس مختلف کودک را بیدار می‌کند و او را از تجربه دو حسی (بینایی‌ و شنوایی) وسایل الکترونیک رها می‌کند.

 طبیعت به عنوان منبع اصلی و اصیل خوراک‌رسانی به حواس، با در اختیار قرار دادن فضایی آزاد برای جست‌وجو و درگیری با عناصر و محیط می‌تواند باعث رشد کودک در تمام ابعاد رشدی شود.

این شیوه درمانی در برگیرنده انواع مختلفی از درمان‌ها است که شامل درمان به کمک حیوان، باغبانی‌،کشاورزی، فعالیت هنری در طبیعت، بیابان‌درمانی، ماجراجویی‌درمانی و درمان به کمک تمرین‌های سبز است. با استفاده از طبیعت توانبخشی حرفه ای نیز اثر گذاری بهتری خواهد داشت.

نتایج طبیعت درمانی خانواده محور

طبیعت درمانی خانواده محور نتایج بسیاری برای کودکان اوتیسم و خانواده آنان دارد از جمله:

• بهبود وضعیت جسمانی
• بهبود استرس یا خستگی ذهن
• بهبود کلی و دراز مدت در افراد از نظر سلامت
• گسترش مهارت‌های ارتباطی
• افزایش عزت نفس
• بهبود ظرفیت‌های مختلف رشد شناختی و جسمانی و اجتماعی و هیجانی کودکان
• کمک به حفظ محیط زیست
• داشتن فرصت برای پرورش گیاه و حیوان
• تعامل با سیستمی پویا از طریق تغییر فصل
• مشاهده طبیعت به عنوان عاملی آرامش بخش و اثر انتقال آن به فرد
• دسترسی بالقوه به محصولات باغ
• انجام و شرکت در کار تیمی
• شرکت در تولید از طریق انجام فعالیت‌های معنی دار اما نه به صورت الزام

حضور در طبیعت و تعامل با عناصری مانند خاک، گیاه، درخت، حیوان، و باد به عنوان مرکزی برای برگشتن به تعادل عاطفی و روانی و حفظ و نگهداری حالت‌های خلق‌وخوی مثبت  بسیار کاربردی است

از دیگر مزیت‌های طبیعت درمانی خانواده محور می‌توان به این مسئله اشاره کرد که این شیوه نوعی خود درمانی هم محسوب می‌شود؛ چرا که اسباب تحریکات حسی، بالابردن ظرفیت توجه و دقت، ایجاد احساس امنیت، افزایش حس نشاط، کاهش استرس و خستگی روانی، افزایش احساس خوب بودن را برای فرد فراهم می‌سازد.

نداشتن ارتباط با طبیعت و یا عدم فعالیت کودکان در فضای طبیعی و درگیر شدن آن‌ها با ابزار و رسانه‌های الکترونیکی باعث ایجاد مشکلی به نام «غفلت از طبیعت» می‌شود.

ریچاردلو این اصطلاح را برای اولین بار در سال ۲۰۰۵ مطرح کرد و بیان داشت که این مشکل بر سبک و کیفیت زندگی کودکان تأثیر می‌گذارد .

لذا آگاه کردن کودک و والدین از وجود موهبت طبیعت و بیدار کردن شور و شوق حضور و بازی در طبیعت برای آن‌ها امکان تجربه بیشتر طبیعت را برای کودک به همراه دارد و در نهایت منجر به هم‌آغوشی بیشتر طبیعت، کودک و والدین و بهتر شدن روحیه آن‌ها می‌شود.

کلام آخر

در این مقاله، درباره طبیعت درمانی صحبت کردیم. طبیعت بیش از اینکه روشی درمانی باشد، نیازی روحی است که همه ما به آن نیاز داریم و فقط مختص مبتلایان به اختلالات اوتیسم نیست. خوشبختانه ایران پر از جاذبه‌های طبیعی است و حتی با سفرهای یک‌روزه هم می‌توان طبیعت گردی کرد. در محله‌های شهرها و روستاهای مختلف هم پارک‌های زیادی وجود دارند که برای ورزش، پیاده روی و دوچرخه‌سواری در طبیعت مناسب هستند. طبیعت از شما دور نیست و حتی با کم‌ترین هزینه هم می‌توانید از آن استفاده کنید.

خدمات خانواده توانمند 

ما در خانواده توانمند تلاش می‌کنیم تا کودکان با نیازهای ویژه به همراه خانواده‌شان از کلیه خدمات آموزشی، درمانی، مهارتی و محصولات (لوازم توانبخشی، اسباب‌بازی، کتاب، صنایع دستی و…) متناسب با نیازهای خود بدون هرگونه محدودیت  زمانی و مکانی از خدمات گفته شده بهره‌مند شوند.