حرکت دست نوزاد اطلاعات بسیاری درباره اندام های مختلف او می دهد. در این مقاله به عوامل تاثیر گذار در مهارت دست نوزاد می پردازیم تا والدین با آگاهی در مسیر رشد فرزندنشان گام بردارند.

بسیاری از والدینی که با مشاور سایت خانواده توانمند صحبت می کنند معمولا سوالات زیر را مطرح میکنند:

1. بچه ام 9 ماهشه، چهار دست و پا از هفت ماهگي ميره ولي توانايي دستش ضعيفه اشيا رو تو دستش ميگيره اما بلد نيست سمت دهانش ببره مثلا شيشه شيرشو نميتونه بگيره و…
2. بچه هام الان 8 ماهشه ولی دست نمیده مراحل رشد دست نوزاد پسر با دست نوزاد دختر فرق داره؟ چون خواهر زاده ام که دختره میتونه اینکار انجام بده!!!
3. دست نوزاد سالم چه ویژگی داره؟
4. حرکات دست نوزاد دوماهه و دست نوزاد چهارماهه چطوری باید باشه؟
5. دست نوزاد سالم چه علائمی داره؟
6. حرکات دست نوزادان چطوری باید باشه؟
7. مشکلات دست نوزاد را چطوری تشخیص بدیم؟
8. اگر بچه ام مشکلات دست داشته باشه از کاردرمانی دست نوزاد میتونم استفاده کنم؟ کی برم پیش کاردرمانی دست؟

 

حرکت دست نوزاد

دست نوزاد برای اینکه عملکرد مناسب داشته باشد باید پارامترهای مختلف بدن به خوبی عمل بکنند. حرکت دست نوزاد در فعالیت های مختلف به وضعیت بدن، مسائل شناختی، ادراک بینایی و مهارت های دستی فرد بستگی دارد.

در این مقاله مهارت هایی که در عملکرد که نیازمند توجه و دستکاری اشیاء است را معرفی می کنیم.

 

عوامل تاثیرگذار در حرکت دست نوزاد

یکی از عوامل مهم در عملکرد دست، وضعیت ظاهری و استخوان بندی آن می باشد که وجود هرگونه ناهنجاری مانند انگشت اضافه یا کم، می تواند مهارت های دستی نوزاد را تحت تاثیر قرار دهد. همچنین در اجرای صحیح حرکات، عملکرد صحیح و مناسب اندام فوقانی( مثل آرنج، شانه) به همراه قدرت مناسب تون عضلانی طبیعی می باشد.

کاردرمانگران معمولا در ارزیابی دست نوزاد برای شناسایی مشکل او کنار توجه به مهارت های بینایی، عملکرد حس پیکری، یکپارچگی حسی، ادراک بینایی، شناختی، یکپارچگی اسکلتی، عملکرد عضلانی به فاکتورهای فرهنگی و اجتماعی نیز توجه می کنند تا ارزیابی درستی داشته باشند.

تاثیر مهارت بینایی در عملکرد دست نوزاد

مهارت های بینایی نقش مهمی در رشد مهارت های دستی نوزاد دارند و زمینه کسب مهارت های حرکتی جدید را به مرور زمان فراهم می کند.  یک کودک در حال رشد، مهارت های بینایی را با مهارت های دستی هماهنگ کرده که بعدها هماهنگی چشم و دست با مهارت های ادراک بینایی ترکیب می شود و زمینه بروز حرکات های مختلف دست نوزاد می شود.

در حدود 4 ماهگی نوزاد شروع به حرکت دادن دست تحت کنتترل بینایی می کند و برای گرفتن شی انگشتان را حرکت می دهد  تا اشیا را در دست بگیرد.

پیشرفت یکپارچگی بینایی حرکتی تقریبا تا سن 6 ماهگی به طول می انجامد و در نهایت 9 ماهگی به تکامل می رسد. هم چنین بینایی برای یادگیری مهارت های حرکتی ظریف و فعالیت هایی که نیاز به حرکات دقیق( مثل نخ کردن مهره های کوچک، چیدن پازل و…) دارد مهم می باشد.

نقش عملکرد حس پیکری در حرکت دست نوزاد

شاید از خودتان بپرسید حس پیکری چیست که در حرکت دست نوزاد تاثیر می گذارد؟

حس‌های پیکری، مکانیسم‌های عصبی هستند که اطلاعات حسی را از کل بدن دریافت می‌کنند.  در واقع این حس‌ها باعث آگاهی از اثر محرک‌ها در پوست و اندام‌های داخلی می‌شوند، ولی دقت آنها به اندازه “حواس ویژه” نیست. منظور از حواس ویژه، حس‌های بینایی، شنوایی، بویایی، چشایی و تعادل است. پوست بدن، گیرنده‌‌های مختلفی دارد که حس‌های متفاوتی را مانند لمس، فشار، گرما، سرما، لرزش، خارش و درد را منتقل می‌کنند.

ارتباط زیادی بین عملکردهای حس پیکری دست و مهارت های دستی نوزاد وجود دارد. اگر دست نوزاد عملکرد خوبی داشته باشد نشانه عملکرد صحیح حس پیکری می باشد. اما عکس این گفته همیشه درست نیست!!!

پس عملکرد حس پیکری مناسب، لزوما منجر به مهارت های دستی طبیعی نخواهد شد. تحقیقات در این زمینه نشان می دهد، بزرگسالانی که عملکرد دستی طبیعی دارند، در دستکاری اشیاء برای حفظ ثبات و استحکام شی در دست به فیدبک های بینایی و لامسه نیاز دارند.

اطلاعات حس پیکری و فیدبک های بینایی و لامسه برای پیشرفت در بسیاری از زمینه های مهارت های دستی نوزادان به ویژه حرکات مستقل انگشتان و شست لازم می باشد.

رشد حس پیکری 

اکثر نوزادان در حدود 6 ماهگی درک لمسی و شناخت اشیاء از طریق لمس شکل می گیرد و در حدود 2/5 سالگی کودک، بدون دیدن، اشیایی را که قبلا دیده است را تشخیص می دهد.

در 5 سالگی اشیایی که قبلا ندیده اند، فقط با لمس می تواند تشخیص دهد.

در 6 سالگی نیز جنبه های دیگر ادراک لمسی مثل تشخیص و تمایز تمامی مشخصات اشیا از طریق لامسه به طور کامل شکل می گیرد.

نوک انگشتان اطلاعات دقیقی از نوع کیفیت اشیاء ارائه می دهد. اکثر کودکانی که در کنترل حرکتی انگشتان نقص دارند یا در حرکت انگشتان محدودیت دارند در درک و استفاده از اطلاعات حسی مشکلات زیادی دارند.

توانایی گرفتن اشیا، نیاز به اطلاعات حس عمقی و بکپارچگی بین را آنها دارد. به طور عمده توانایی گرفتن اشیا در دست( بدون افتادن آن) به عملکرد های حس پیکری بستگی دارد. اطلاعات حاصل از لامسه برای پیش بینی مقدار نیروی لازم برای گرفتن و بالا بردن اشیاء لازم می باشد.

ارزیابی عملکرد حس پیکری در کودکان بانیازهای ویژه، کودکان کوچکتر و کودکانی با ناتوانی، دشوار است در هرجلسه ارزیابی ممکن است عملکرد متفاوتی را نشان دهند، بنابراین فرآیند ارزیابی حس لامسه در کاردرمانی دست نوزاد پیچیده خواهد بود.

 

یکپارچگی حسی

عملکرد مناسب حواس مختلف نوزاد در حرکات دست او موثر می باشد. اگر نوزاد یا کودک دارای اختلال حسی باشد معمولا مهارت دست ورزی خوبی ندارد.

مشکلات یکپارچگی حسی عبارتنداز: مشکلات مربوط به ثبت حسی، بیش حسی لمسی، تمایز لمسی و دیس پراکسیا( اختلال برنامه ریزی حرکتی) می باشد. به عنوان مثال کودکان با ثبت حسی ضعیف، در فعالیت هایی که مهارت های دستی زیادی می طلبد، کمتر شرکت می کنند و کودکانی که با بیش حسی لمسی از تماس با اشیا اجتناب می کنند.

عملکردهای لمسی و حس عمقی ضعیف منجر به نقص در برنامه ریزی حرکتی و خامی حرکتی دست نوزاد خواهد شد. تشخیص اختلالات حسی برعهده کاردرمانگران می باشد. متخصصان کاردرمانی دست نوزاد پس از ارزیابی های مختلف علل و منشا اختلالات حسی او را تشخیص می دهند. آنان با کمک برنامه ریزی و استفاده از اقدامات کاردرمانی در کنار لوازم کاردرمانی حسی مانند کیت حسی و شنوایی، بویایی به یکپارچگی حسی او کمک می کنند.

 

درک بینایی و شناخت

تمایز بین رشد درکی و شناختی از همدیگر امری دشوار است به ویژه وقتی در ارتباط با مهارت های دستی کودکان همراه باشد. به همین علت معمولا این دو عبارت با هم استفاده می شوند.

دستکاری اشیاء توسط نوزاد از طریق پیشرفت مهارت های دستی و رشد درکی شناختی او اتفاق می افتد.  او با دستکاری اشیا با محیط پیرامون آشنا می شود و اطلاعات مختلفی را به او دست می آورد از  جمله:

• مشخصات اشیاء
• قدرت مناسب برای کنترل اشیا
• تنظیم سرعت برای گرفتن اشیا

دستکاری اشیا بر رشد مهارت های بینایی- فضایی و یادگیری نوزادان تاثیر گذار است.

مراحل رشد مهارت بینایی و شناختی نوزادان

در 6 ماهه اول زندگی، نوزاد از درک بینایی و لمسی برای هدایت رشد حرکتی استفاده می کند تا از مکان اشیا در فضا آگاهی یابد. در 6 ماهه دوم، نوزاد دستش را متناسب با ویژگی اشیا مثل اندازه، شکل و سطح تنظیم می کند.

دستکاری اشیا در دوران نوزادی بین 6 تا 12 ماهگی جهت آشنایی با مشخصات اشیا زمان مهمی است چرا که این یادگیری در رشد زبانی و مفاهیم تاثیر دارد.

در 9 تا 10 ماهگی نوزاد بازویش را در مقابل اشیا به صورت عمودی یا افقی، در وضعیت مناسب قرار می دهد. شکل دهی دست نوزاد متناسب با تحدب و تعقر اشیا می باشد .

قبل از 18 ماهگی نوزاد با پیش بینی وزن اشیاء حرکت آنها را کنترل می کند.

در 2 سالگی نوزاد یاد می گیرد تا اشیا را با محیط به صورت مناسب و هدف دار ترکیب کند.

علاوه بر رشد ادراکی، رشد شناختی نیز روی مهارت های دستی تاثیر به سزایی دارد. برای مثال افزایش توجه، تمرکز و حل مسئله در پیشرفت توانایی دستکاری همزمان دو شی موثر می باشد.

بدون رشد چنین مراحلی در مهارت های شناختی،رشد مهارت های دو طرفه امکان پذیر نخواهذ بود. کودک باید بتواند به طور همزمان دو شی را در دست بگیرند، تا آنها را به هم بکوبند، یا یکی را در دست ثابت نگه داشته و با دست دیگر شی دومی را دستکاری کند. کودک در فعالیت های دو دستی نیاز بیشتری به توجه و برنامه ریزی دارد، این گونه مهارت ها بعد از مهارت های یک دستی پیشرفت می کند.

 

یکپارچگی اسکلتی

یکپارچگی  مفاصل و ساختارهای استخوانی دست در عملکرد دست نوزاد تاثیر مهمی دارد. کودکان با اختلال مادرزادی و غیر طبیعی دست در انواع الگوهای گرفتن، با مشکل مواجه می شوند مانند:

• حرکت دادن اشیا بین انگشتان
• مهارتهای دستکاری در داخل دست
• مهارت استفاده از دو دست
• دامنه حرکتی مناسب بازو و دست
• گرفتن اشیا
• حمل کردن اشیاء

انگشت شست و ضعف عضلات و التهاب مفاصل و قوس کف دست نقش مهمی در عملکرد دست دارند. درگیری انگشت شست نسبت به دیگر انگشتان بروی کسب مهارت های دستی و استفاده  از آن تاثیر بیشتری دارد. هر مسئله ای که دامنه حرکتی را کاهش دهد، در توانایی کودک روی گرفتن اشیا یا نگه داشتن آن در دست تاثیر می گذارد.

عمکلرد عضلانی

عملکرد مناسب عضلات به قدرت، تون و تحمل آن مربوط می شود. برای انواع الگوی گرفتن و نگه داشتن شی در دست، حین حمل و جابه جایی اشیا، وجود قدرت عضلانی لازم می باشد. به تدریج قدرت گرفتن اشیا در سنین پیش دبستانی، دبستانی و بزرگسالی افزایش می یابد. این روند افزایشی تدریجی به کودک امکان می دهد تا به تدریج از وسایلی با وزن سنگین استفاده کند.

 

درجه بندی قدرت عضلانی و تاثیر آن بر فعالیت های کودک 

کودکان با قدرت ضعیف تر در شروع بازکردن انگشتان یا الگوی آپوزیشن شست که لازمه گرفتن است، ناتوان اند. این کودکان نمی توانند از عضلات دست برای کنترل، استفاده نمایند. بنابراین قادر به انجام آپوزیشن شست یا خم کردن مفاصل متاکارپوفالنژیال ( بین انگشتان و کف دست) و اینترفالنژینال( بین انگشتی) نیستند.

کودکان با قدرت ضعیف ممکن است بتواند الگوی گرفتن را شروع کنند اما قادر به بلند کردن اشیا از زمین نیستند. کودکان با قدرت متوسط در طول یک فعالیت تحمل کمتری دارند و برای گرفتن و نگه داشتن یک شی در طول خوردن، رنگ کردن، نوشتن و … با مشکل مواجه می شوند.

هنگام فعالیت و حرکت، تون عضلات روی ثبات بازو و دست تاثیر می گذارد. آسیب در سیستم عصبی مرکزی منجر به ایجاد تون غیرطبیعی( افزایش، کاهش، متغیر) می شود. این مشکل می تواند روی دامنه حرکتی مفاصل تاثیر گذاشته و سرعت حرکت آن را کاهش دهد.

مثلا افزایش تون عضلانی سبب از دست دادن دامنه حرکتی مناسب می شود.

کاهش تون عضلانی نیز باعث افزایش بیش از حد دامنه حرکتی و کاهش ثبات می شود.

کودک با تون متغیر، دامنه حرکتی کاملی دارند، ولی ثبات مفصلی فقط در دامنه آخر حرکت مفصل ( خم یا بازکردن کامل مفصل) صورت می گیرد و حرکات با کنترل کمی همراه هستند.

 

نتیجه گیری

در این مقاله عوامل تاثیر گذاری در حرکت دست نوزاد را معرفی کردیم. تا شما والدین به راحتی بتوانید عملکرد کودک خود را ارزیابی کنید در صورت شک و شبه در صورت مهارت دست کودکتان به جای اینکه در گوگل با استفاده از کلیدواژه های مانند توانایی دست نوزاد نی نی سایت یا حرکت دست نوزاد نی نی سایت و… با متخصصان کودک مشورت کنید. متخصصان نوزاد و کودک او را در ابتدا ارزیابی می کنند و متناسب با  شرایط او نسخه و یا راهکار ارائه می کنند. متخصص نوزاد در صورت مشکل کنار دارو به شما جلسات کاردرمانی را توصیه می کند.

در صورت نیاز به خدمات مشاوره ای و آشنایی با تجهیزات کاردرمانی دست نوزاد می توانید با شماره 09054146911 تماس بگیرید.

خدمات سایت خانواده توانمند

ما در خانواده توانمند تلاش می‌کنیم تا کودکان با نیازهای ویژه از کلیه خدمات آموزشی، درمانی، مهارتی و محصولات (لوازم توانبخشی، اسباب‌بازی، کتاب،و…) متناسب با نیازهای خود بدون محدودیت زمانی و مکانی بهره‌مند شوند.