موضوع این مقاله  درباره تقویت حواس کودکان نابینا می باشد. تقویت حواس کودکان نابینا پیش نیاز مهم برای آموزش و توانبخشی کودکان نابینا و کم بینا می باشد. پیشنهاد می کنیم حتما تا انتهای مقاله همراه ما باشید.

 

 

 چالش های مسیر رشد کودکان نابینا

اکثر والدین بزرگ شدن کودکان خود را کاملا درک می­ کنند و معمولا می دانند که کودک در چند ماهگی می ایستد،حرف می زند و… اما والدین کودکان نابینا و کم بینا با مسیر ناشناخته ای روبه رو هستند و باید در این مسیر هوشیار و آگاه باشند تا بتوانند کودک نابینا یا کم بینا خود را توانمند سازند. همه والدین باید در نظر داشته باشند که کودکان با یکدیگر متفاوت اند و نمی توان دو کودک را با یکدیگر مقایسه کرد! یادگیری در رشد کودکان یکسان نیست مثلا برخی کودکان در 10 ماهگی راه می­روند و برخی در 15 ماهگی!

این تفاوت ها طبیعی است. به همین ترتیب این تفاوت ها ممکن است در کودکان کم بینا به مراتب شدیدتر دیده شود.  والدین کودکان نابینا باید به این نکته توجه داشته باشند که نابینایی بر روی تمام جنبه های رشد و تکامل اثر می ­گذارد؛ در واقع زمان رشد و تکامل همیشه با تاخیر همراه است. حس بینایی، حس مهمی در یادگیری است، یادگیری از طریق بینایی نسبت به دیگر حواس مثل شنوایی، لمس و بویایی بسیار آسان تر است.

شناخت کودکان نابینا

کودکان نابینا و کم بینا برای یادگیری امور مختلف ذره ذره اطلاعات را از اطرافیان و محیط خود جمع آوری می کنند، اینکار زمان بر و انرژی زیادی می خواهد که والدین آگاه و توانمند کودکان نابینا و کم بینا می توانند با فراهم کردن بستر غنی، به یادگیری کودک خود کمک به سزایی کنند. به طور مثال به کودک نابینا، والدین به شیوه های مختلف باید او را با محیط  آشنا کنند مثلا برای اینکه کودک به صدای جغجغه واکنش نشان دهد باید در ابتدا او را لمس کند و از نزدیک صدای او را بشنود و سپس والدین می توانند برای جغجغه را دور کنند تا کودک با دست خود به دنبال جغجغه باشد تا راه ارتباط با محیط را از این طریق بیاموزد. در حالی که کودک بینا با استفاده از حس بینایی به هنگام شنیدن صدا می تواند واکنش مناسب را نشان دهد؛ یک کودک بینا می بیند که مثلا یک سگ در حال واق واق کردن است و به طرف او می ­آید و رفتارهای حیوان را مشاهده می­ کند.

 

به کودک نابینا فرصت بدید!!!

اما به یک کودک نابینا یا کم بینا باید فرصت ها داد تا این موضوع را بیاموزد. یک کودک کم بینا و یا نابینا از وقایع و اتفاقاتی که در اطراف و پیرامونش رخ می­ دهد، اطلاع ندارد؛ مثلا تهیه یک لیوان آب میوه و مراحل مختلف آن را درک نمی­ کند؛ تنها وقتی لیوان آب میوه، در دست اوست اطلاع می ­یابد که این آب میوه است و می ­تواند بنوشد. اما کودک بینا از مرحله شستن میوه، قاچ کردن، دستگاه آب میوه گیری، تفاله میوه ها، پرکردن لیوان و… اطلاع دارد برای همین بسیاری از مفاهیم و کارها را به صورت مشاهده ای  یاد می گیرد، در حالی که به کودک نابینا و کم بینا باید گام به گام مراحل مختلف را توضیح داد و با استفاده از سایر حواس او را محیط و مفاهیم و کارها آشنا کرد.

 

نقش حواس در ارتباطات اجتماعی کودکان نابینا

ارتباطات اجتماعی در کودک نابینا به دلیل نبود حس بینایی تحت تاثیر قرار می ­گیرد به طور مثال کودک نابینا نمی توانند احساساتی که افراد با قسمت های مختلف صورت خود بروز می دهند را درک کند( ژست صورت). ما همگی در حین حرف زدن با یکدیگر با ژست های که به صورت، لب، گونه و ابروی خود می ­دهیم پیغام های را به طرف مقابل ارسال می ­کنیم مثلا حالت ناراحتی، خوشحالی، خشم، تنفر، تعجب و… را معمولا با ژست به طرف مقابلمان نشان می دهیم، همه این کارها، نیاز به حس بینایی است که فرد مقابل بتواند آن را درک کند؛ در حالی که کودک نابینا به دلیل نداشتن حس بینایی، نمیتواند این رفتار و حالت را ببیند!

والدین کودکان نابینا وکم بینا باید انواع احساسات را به او معرفی کنند و نحوه بروز آن را به شیوه های مختلف آموزش دهند مثلا برای آموزش تبسم به کودک نابینا و کم بینا والدین میتوانند از حس لامسه کودک کمک بگیرند، مثلا لب های او را کشیده کنند و به او نحوه تبسم کردن را بیاموزند. البته در حین آموزش رفتارهای اجتماعی، به توانمندی ها او توجه کنید و متناسب با درک او مفاهیم را آموزش دهید.

 

نقش حواس در مهارت های حرکتی کودکان نابینا

والدین کودکان نابینا و کم بینا به دلیل مراقبت از کودکان خود، معمولا فضای زندگی این کودکان را ایمن می کنند، معمولا با اینکار ایمنی کودک حفظ می شود؛ اما کودک از نظر بسیاری از مهارت ها تجربه کمی دارد یا می توان گفت هیچ مهارتی به دلیل مراقبت های شدید خانواده نمی تواند کسب کند! برای تقویت مهارت حرکتی کودکان نابینا و کم بینا باید حس کنجکاوی آنها را برانگیخت تا این کودکان محیط زندگی خود از طریق سایر حواس مانند حس شنیداری، لامسه  بررسی کنند و بتوانند راه ارتباط با آن را بیاموزند و در مسیر کنجکاوی برای شناخت محیط و اطرافیان، مهارت های حرکتی خود را تقویت کنند. اگر والدین محیط خانه را غنی کنند، کودک نابینا و کم بینا می تواند میان اعضای مختلف بدن خود مانند دست، پا، انگشتان و….  هماهنگی ایجاد کند تا مهارت های مانند قاشق، چنگال ، کارد گرفتن را به مرور بیاموزد.

حس بینایی نقش مهمی در مسیر رشد کودکان دارد.  والدین کودکان نابینا و کم بینا باید این نکته را در نظر بگیرند که عملکرد کودک نابینا متناسب با سن تقویمی او نیست، به دلیل نبود حس بینایی کمی پایین تر است.  برای همین والدین کودکان در مسیر آموزش کودکان نابینا و کم بینا نقش بسیار مهمی دارند و باید تلاش بیشتری در جهت یادگیری و آموزش کودک خود انجام دهند. کودکان بینا معمولا با نگاه کردن و تقلید کردن مهارت ها را یاد می ­گیرند اما کودک نابینا و کم بینا باید از دیگر حواس خود مانند حس شنیداری، لامسه، چشایی، بویایی برای این کار استفاده کند تا بتواند دنیای اطراف خود را بشناسد.

 

تقویت حواس کودکان نابینا

حس بینایی در یادگیری نقش بسیاری مهمی دارد اما می توان در صورت نبود این حس، با سایر حواس خدادادی، دنیا و آدم های آن را شناخت و راه ارتباط با آنها را آموخت. در این قسمت شما را با نکات کاربردی که در مسیر تقویت حواس کودکان نابینا  به آن نیاز دارید،  آشنا می کنیم.

 

تقویت حس شنوایی

کودکان نابینا و کم بینا با استفاده از حس شنوایی خود می تواند بسیاری از مباحث را بیاموزد و  بشناسد البته در صورتی که نحوه استفاده از آن را به خوبی از والدین و متخصصان آموخته باشد. برای آشنایی کودک نابینا وکم بینا با حس شنواییش به نکات زیر توجه کنید:

به هنگام صحبت با کودک خود با جزییات صحبت کنید مثلا اگر بگویید این کتاب را آنجا بگذر کودک از اینکار امتناع می کند و یا با لجبازی، عصبانیت به همراه خود می گوید: انجام  نمی دهم! در حالی که اگر در حین گفتگو، شرایط او را در نظر بگیرید و درخواست خود را با جزییات بیان کنید او مطمئنا درخواست شما را انجام می دهد مثلا اگر به او بگوید: کتاب را روی میز آشپزخانه کنار گلدان بگذر، مطمئنا کودک به درخواست شما پاسخ مثبت خواهد داد چرا که حس سردرگمی نخواهد داشت.

افزایش دایره لغات کودکان نابینا

حین گفتگو  با کودک نابینا وکم بینا که هنوز دایره لغات او کامل نشده، از کلمات مشابه  برای بیان یک موضوع استفاده کنید. اگر در هر زمان یک کلمه جدید به کار ببرید کودک سر درگم می­ شود مثلا ممکن است که شما شاخه­ هایی چنگال را چنکگ بگویید، در حالی که کودک آن را دندانه می­نامد! پس تصمیم بگیرید که از کدام کلمه همیشه استفاده می کنید؛ ضمنا اگر افراد دیگری در امر آموزش کودک نابینا و کم بینا دخالت دارند، آنها نیز باید از یک کلمه استفاده کنند. هدف از این کار این است که با ساده ­ترین راه، یادگیری صورت پذیرد.

حین گفتگو با کودک نابینا و کم بینا از یک کلمه برای دو مفهوم مختلف استفاده نکنید. مثلا کلمه راست هم به معنی سمت راست است و هم به معنی صاف، ایستاده و قائم، بنابراین بهتر است که هر گاه کلمه ­ای را به کار می ­برید، معنی و مفهوم آن را توضیح دهید. اجتناب از کاربرد این گونه کلمات یادگیری را آسان تر می­ کند.

حین آموزش به کودک نابینا و کم بینا اطمینان کسب کنید که کودک مفهوم واقعی کلمه را درک کرده باشد. مثلا وقتی مفهوم بالا و پایین را یاد می دهید، ببیند این مفاهیم از نظر کودک چه معنی پیدا کرده است؛ سعی کنید مفاهیم را به تربیت از آسان به سخت در موقعیت های مختلف به کودک آموزش دهید تا او نحوه استفاده صحیح  از آن ها را بیاموزد.

کودک را با صداهای مختلف محیط زندگی آشنا کنید مثلا در آشپزخانه به هنگام استفاده از ماکروفر به او بگوید اگر غذا آماده شد، ماکرفر چه صدای می دهد سعی کنید آموزش ها به صورت عملی باشند و کودک موقعیت واقعی را تجربه کند. در ابتدای آموزش معمولا خانواده ها از وسایل نشانگر استفاده می کنند به طور مثال اگر  داخل لیوان از نشانگر پر شدگی استفاده کرده اید، کودک را با صداهای مختلف نشانگر آشنا کنید مثلا به او بگوید: اگر 3/1 پر شود یک نوع صدا دارد و 3/2 پر شود، صدای دیگری دارد.

 

توجه به علایق 

والدین عزیز حین آموزش به علایق کودک توجه کنید، کودک ممکن است به صداهای که شما معرفی می کنید توجهی نکند؛ در حالی که روی صداهای مورد علاقه اش تمرکز دارد مثلا صدای قاشق و چنگال که به بشقاب برخورد می­ کند و معمولا کسی به این موضوع توجه ندارد، یا صدای گنجشگ، کبوتر و…. حین آشنایی کودک حتما به علایق او توجه کنید تا او با انگیزه و لذت مسیر رشد خود را طی کند.

حین آموزش به کودکان نابینا و کم بینا در مراحل اولیه باید صداهای مزاحم را کم کنید، یا از بین ببرید. تا کودک با تمرکز صداهای مختلف را بشنود مثلا اگر کودک را با صدای پرندگان آشنا می کنید بهتر است تلویزیون یا رادیو در منزل خاموش باشند تا کودک که برای اولین بار می خواهد بشنود، بهتر صداها را درک کند و تشخیص دهد. زمان آموزش موضوع جدید، صداهای زمینه باید حذف شوند.

 

تقویت حس لامسه

همه ما اطلاعات زیادی را از طریق لمس کردن بدست می ­آوریم. مثلا چه چیزی سرد است و یا چه چیزی گرم است. بزرگی و سنگینی را می ­توان با لامسه تشخیص داد. با لامسه می­ توان گفت که اشیاء از چه چیزی ساخته شده ­اند. ما ممکن است لمس کردن چیزی را دوست داشته باشیم و لمس کردن چیزی دیگری را دوست نداشته باشیم. واکنش ما وقتی می­خواهیم، چیزی را لمس کنیم و وقتی چیزی ما را لمس می­کند، متفاوت است. بعضی لمس ها آرامش دهنده است و برخی لمس ها آزار دهنده است مثل قلقلک! دست ها و لب ها اختصاصا در مورد لمس بسیار حساس هستند.

زمانی که از حس لامسه به عنوان یک ابزار برای یادگیری استفاده می­ شود. به سه روش اطلاعات ممکن است به کودک منتقل گردد که عبارتند از:

الف) مورد لمس واقع شدن

ب) لمس کردن

ج) احساس حرکت

 

الف)مورد لمس واقع شدن

لمس کردن دو حالت دارد: حالت خوشایند و حالت ناخوشایند. حین آموزش ما باید شرایط را به گونه ای  برای کودک نابینا وکم بینا ایجاد کنیم که  حس لمس شدن را با لذت درک کند و بشناسد؛ لذا باید حین استفاده از حس لامسه به نکات زیر توجه کرد:

• یک لمس سبک و غلغلکی، ممکن است به عنوان یک محرک جهت توجه پیدا کردن کودک به شما کارایی خوبی داشته باشد و استفاده از لمس سریع و سبک وقتی کودک خسته شده و یا با شما همراه نیست، جهت درگیر کردن کودک به موضوع مورد نظر مناسب باشد. مثلا وقتی کودک در حال غذا خوردن است و در همان حال در فکر و خیال است، یکی دوبار لمس سبک بروی دست توجه کودک را به غذا خوردن بر می­ گرداند.
• والدین با بغل کردن و در آغوش گرفتن کودک خود، می ­توانند احساس آرامش بیشتری به کودک بدهند و توجه کودک بیشتر جلب می شود. این کار در زمانی که کودک هیجان زده است و توجه ندارد می ­تواند، موثر باشد.
• گذاشتن دست بر روی دست کودک به عنوان یک راهنما در انجام فعالیت ها بسیار کار ساز است. در این مرحله فشار دست شما بروی مفاصل و عضلاتی که در حرکت هستند، باید عمیق و محکم باشد.
• همیشه وقتی می ­خواهید کودک را لمس کنید، ابتدا به او بگویید، چرا این کار را انجام می ­دهید. چرا که یک لمس پیش بینی نشده، ممکن است باعث ناراحتی او شود.
• لمس می ­تواند باعث آشفتگی و اختلال حواس گردد؛ مثلا اگر قسمتی از لباس او را اذیت کند نمی توان از او انتظار داشت که به آموزش شما درباره مسواک زدن توجه کند؛ بنابراین باید این موارد را نیز در نظر گرفت و آنها را رفع کرد.
• بعد از اینکه مهارت مورد نظر به وسیله لمس ایجاد شد و کودک توانست مستقلا انجام دهد، باید لمس را کنار گذاشت تا کودک خود به تنهایی کارها را انجام دهد اگر در ابتدای آموزش قاشق گرفتن دست او را می گرفتید به مرور حمایت خود را کم کنید تا کودک به طور مستقل قاشق را به دست بگیرد.

ب) لمس کردن

کودک از طریق لمس کردن می ­تواند تفاوت ها را درک کند و اشیاء را شناسایی کند. پس باید توجه کودک را به این موضوع جلب کرد. مثلا وقتی که می­ خواهد لباس بپوشد با لمس کردن می ­تواند بفهمد که کدام قسمت لباس باز است، کدام قسمت بسته است، کجایش دکمه دارد و کجایش زیپ دارد. سپس در هنگام تا زدن لباس می ­تواند از این مهارت جهت تا زدن صحیح استفاده کند. گاهی اوقات اشیایی وجود دارند که با لمس کردن آنها هیچ بخش جدیدی ندارد و اجزای آن قابل تشخیص نیست. مثلا صفحه کلید بر روی یک دستگاه مثل ماکروفر که تمام کلیدهایش مثل هم هستند. در اینجا می­ توان از علائم برجسته که قابل چسباندن به دکمه ها هست، استفاده کرد تا در صورت نیاز کودک بتواند به طور مستقل از دستگاه استفاده نماید.

ج) حس حرکت

کودک به تدریج یاد می ­گیرد عضلات و مفاصل او چگونه برای انجام فعالیت ها استفاده می­ شوند و احساس به وجود آمده را نیز درک می­ کند. یادآوری حرکت موضوع مهمی است که در برخی از فعالیت ها مثل موسیقی و ورزش مورد استفاده قرار می­ گیرند. مثلا یک تنیس باز، یک حرکت را بارها و بارها انجام می­­دهد، تا اینکه به مرحله­ ای می­رسد که هماهنگی بین پاها، دست ها و مچ در هنگام ضربه زدن به توپ را درک و احساس ایجاد شده را به خاطر می ­سپارد و لذا نوع حرکت مشخص می­ شود. نظر به اینکه کودک نابینا و کم بینا حرکات را نمی ­بیند تا بتواند از آنها تقلید کند، لذا کار بیشتری لازم است تا کودک بتواند حرکات را یاد بگیرد و به طور طبیعی انجام بدهد در اینجا رعایت موارد زیر ضروری است:

• با انجام حرکات صحیح، دقیق و محکم بروی عضلات و مفاصل، کودک یاد می­ گیرد و تجربه می کند که این فعالیت حرکتی ایجاد شده چه حسی دارد و شبیه چه چیزی است.
• با تکرار حرکات، کودک طرح های حرکتی را تجربه می­کند و پی می برد که با حرکت عضلات چه کار خاصی صورت می­ گیرد. والدین باید سعی کنند که اگر حرکات به درستی انجام نمی­شوند به موقع آنها را اصلاح کنند چون که کودک نمی ­داند کدام درست است و کدام نادرست.
• کودک اطلاع دقیقی از اعضاء و مفاصل ندارد و نمی داند که چگونه آنها کنترل می­ گردند. مثلا وقتی که قاشق در دست می­ گیرد نمی­داند که چرا باید دست و بازوی خود را از بدن دور نماید و در هوا قرار دهد. جهت این منظور می­توان ابتدا دست ها را به لبه میز تکیه داد و بعد از کودک خواست تا مقایسه کند و وقتی که دست در هوا باشد و وقتی به میز تکیه دارد چه فرقی با هم دارند با اینکار، کودک موقعیت دست ها را می­تواند درک کند.
• اگر درحال یاد دادن حرکت هستید، سعی کنید که کودک به طور فعال در این آموزش شرکت کند. اگر دست ها کم زور و شل از یک طرف به طرف دیگر حرکت داده شود، کودک نخواهد فهمید که این حرکت چه احساسی ایجاد می­ کند و منظور از این حرکت چیست؟ لذا شرکت فعال کودک در تمرینات باعث می­شود که اولا صحیح انجام دهد و ثانیا آن را به خاطر بسپارد.

 

کلام آخر

در این مقاله سعی شد تمام نکات کاربردی را با شما به اشتراک بگذاریم. چرا که تیم خانواده توانمند در تلاش است برای خانواده کودکان بانیازهای ویژه تمام خدمات و محصولات مورد نیازشان را معرفی و فراهم کند. تا آنان بتوانند کودکان توانمند تربیت کنند. در صورت نیاز به مشاور در حوزه تقویت حس کودکان نابینا و کم بینا می توانید با متخصصان خانواده توانمند از طریق تماس تلفنی و مشاوره آنلاین و حضوری در ارتباط باشید.

برای آشنایی با نحوه چیدمان میز و سفره مناسب کودکان نابینا،مسواک زدن،استقلال حرکتی نابینایان، تقویت حواس نابینایان، کاردرمانی کودکان نابینا،نیازهای کودکان نایینا، نحوه آموزش کودکان نابینا، خرید اسباب بازی برای کودکان نابینا و پادکست مخصوص نابینا حتما به بخش مقاله  و پادکست سایت خانواده توانمند سر بزنید.

خدمات سایت خانواده توانمند

ما در خانواده توانمند تلاش می‌کنیم تا کودکان با نیازهای ویژه به همراه خانواده‌شان از کلیه خدمات آموزشی، درمانی، مهارتی و محصولات  (لوازم توانبخشی، اسباب‌بازی، کتاب، و…) متناسب با نیازهای خود بدون محدودیت زمانی و مکانی بهره‌مند شوند.