تدریس دستور زبان فارسی به کودکان ۸ ساله، چالش‌های خاص خود را دارد. ذهن دانش‌آموز کلاس دوم هنوز با مفاهیم انتزاعی کاملاً آشنا نیست و ورود به دنیای «کلمات هم‌خانواده» و آموزش کلمات هم خانواده کلاس دوم می‌تواند برای آن‌ها کمی گیج‌کننده باشد. اما نگران نباشید؛ با استفاده از داستان‌سرایی، بازی و تصویرسازی، می‌توان این درس خشک را به شیرین‌ترین بخش کلاس تبدیل کرد. در این مقاله از سایت خانواده توانمند، روش‌های خلاقانه‌ای را مرور می‌کنیم که برای یادگیری عمیق‌تر کودکان پیشنهاد می‌دهند.

یادگیری هم‌خانواده‌ها فقط یک تمرین دستوری نیست؛ این کار باعث می‌شود گنجینه لغات کودک به شدت گسترش یابد و مهارت املانویسی او تقویت شود. وقتی کودک ریشه کلمه «عالم» را بشناسد، نوشتن «معلوم» یا «علم» برایش آسان‌تر می‌شود. ما در مجموعه خانواده توانمند معتقدیم که آموزش باید متناسب با نیازهای ذهنی کودک طراحی شود؛ چه برای کودکان مدارس عادی و چه برای کودکانی که نیاز به آموزش‌های ویژه (مانند دانش‌آموزان ناشنوا یا دارای اختلال یادگیری) دارند.

قبل از هر قانون و قاعده‌ای، با قصه شروع کنید. به بچه‌ها بگویید کلمات هم مثل ما انسان‌ها، «خانواده و فامیل» دارند.

«بچه‌ها! کلمات هم‌خانواده مثل خواهر و برادرها هستند. آن‌ها دو ویژگی خیلی مهم دارند که نشان می‌دهد از یک خانواده‌اند: ۱. قیافه‌شان شبیه هم است: چند حرف مشترک دارند که همیشه با هم هستند (ژن خانوادگی!).

۲. اخلاقشان شبیه هم است: یعنی معنی آن‌ها به هم ربط دارد.»

برای اینکه کودک بتواند کلمات هم‌خانواده را شناسایی کند، باید مثل یک کارآگاه به دنبال ۳ نشانه بگردد. این روش ساختارمند به کودکان کمک می‌کند تا از حدس و گمان دوری کنند.

اکثر کلمات هم‌خانواده در زبان فارسی، سه حرف اصلی دارند که در همه آن‌ها تکرار می‌شود. مثال: در کلمات علم، معلم و عالم، سه حرف (ع – ل – م) وجود دارد.

این سه حرف باید «به نوبت» و «پشت سر هم» بیایند. فاصله افتادن بین آن‌ها اشکالی ندارد، اما جایشان نباید عوض شود. نکته: کلمه «حلم» با «حمل» هم‌خانواده نیست، چون جای لام و میم عوض شده است.

این همان نکته‌ای است که اغلب نادیده گرفته می‌شود. کلمات باید از نظر معنی با هم دوست باشند. آیا «شیر» (جنگل) و «شیر» (خوراکی) هم‌خانواده‌اند؟ خیر! چون معنی‌شان ربطی به هم ندارد.

تحقیقات نشان می‌دهد استفاده از ابزارهای دیداری، یادگیری را تا چند برابر افزایش می‌دهد. سایت خانواده توانمند همواره بر استفاده از روش‌های بصری برای تثبیت یادگیری تاکید دارد.

تکنیک درخت کلمات: یک درخت بزرگ روی مقوا یا تخته بکشید:

1.روی ریشه درخت، سه حرف اصلی را بنویسید (مثلاً: ش – ک – ر).

2.روی شاخه‌ها و میوه‌ها، کلمات جدید را قرار دهید: شکرگزار، تشکر، متشکرم، شاکر.

3.توضیح دهید که همه این میوه‌ها از یک ریشه آب می‌خورند و همگی معنی «سپاسگزاری» می‌دهند.

برای تثبیت درس، کتاب را ببندید و بازی کنید:

کلمات را روی کارت بنویسید. حروف اصلی را با ماژیک قرمز و حروف اضافه را با سبز بنویسید. این کار باعث می‌شود چشم کودک سریعاً «ریشه» را تشخیص دهد.

سه کلمه هم‌خانواده و یک کلمه غریبه روی تخته بنویسید (مثلاً: کتاب، کاتب، مکتوب، کباب). از بچه‌ها بخواهید غریبه را پیدا کنند!

آموزش در خانه مکمل مدرسه است. اگر فرزند شما در یادگیری این مفاهیم کند است یا نیاز به روش‌های بصری‌تری دارد، استفاده از منابع تخصصی بسیار راهگشاست.

سایت خانواده توانمند  یک مرجع عالی برای والدین و مربیان است. این سایت با تمرکز بر توانمندسازی خانواده‌ها، راهکارهای آموزشی، بازی‌های شناختی و مشاوره‌های تخصصی ارائه می‌دهد تا هیچ کودکی به دلیل روش‌های آموزشی نادرست، از یادگیری باز نماند. اگر به دنبال کاربرگ‌های خاص یا روش‌های تدریس برای کودکان با نیازهای ویژه هستید، حتماً به بخش مقالات آموزشی این سایت سر بزنید.

یاد دادن کلمات هم‌خانواده به کلاس دومی‌ها سخت نیست، اگر زبانِ کودکیِ آن‌ها را بلد باشیم. با استفاده از داستان خانواده، درخت کلمات و بازی‌های رنگی، می‌توانید دستوری‌ترین بخش ادبیات را به شیرین‌ترین خاطره مدرسه تبدیل کنید.