بازی درمانی کودکان| بازی های کودکانه
20/06/1400کاردرمانی کودکان چه فایده های دارد؟
04/07/1400توانایی برقراری ارتباط موثر، یکی از ارزشمندترین نعمتهای زندگی است. اما وقتی این توانایی به هر دلیلی دچار چالش میشود، زندگی فرد و اطرافیانش نیز تحت تأثیر قرار میگیرد. خوشبختانه، گفتاردرمانی در منزل با تمرینات هدفمند در محیط امن و آشنای خانه نیز میتواند معجزه کند.
این مقاله از سایت خانواده توانمند، راهنمایی جامع و مفصل برای گفتاردرمانی در منزل است تا چه در مقام والد یک کودک نیازمند، و چه به عنوان یک بزرگسال در حال بازیابی تواناییهای گفتاری، بهترین استفاده را از فرصتهای خانگی ببرید. هدف ما توانمندسازی شما برای تبدیل خانه به بهترین کلینیک گفتاردرمانی است.
همین طور برای انتخاب آگاهانه گفتاردرمانگر و تشخیص به موقع اختلالا گفتاری کودکان و آشنایی با روش های گفتاردرمانی در منزل حتما تا انتهای مقاله همراه ما باشید تا با روش های کم هزینه گفتاردرمانی کودکان آشنا شوید.
ماجرای علی
مادر علی چند وقت پیش با سایت خانواده توانمند تماس گرفت و گفت:
بچه ام حرف میزنه ولی حرفاشو کسی نمیفهمه!!!
من نقش مترجم براش دارم، اگر من نباشم کسی حرفاشو نمیفهمه!!!
به خاطر مشکلات گفتاری علی خودمم عصبی شدم!!!
امسال پیش دبستانیه بدون من مدرسه نمیره!!!
میگه کسی با من دوست نمیشه!!!
دوسال به شوهرم میگفتم بچه رو گفتاردرمانی ببریم ولی قبول نکرد!!!
حالا میشه کاری کرد؟
شوهرم میگفت: پسرم همکارم خودبه خود مشکلش درست شد!!!
علی بزرگتر بشه بهتر میشه!!!
ولی حالا به خاطر حرف زدنش خیلی خجالتی شده!!!
از جمع فرار میکنه!!!
الان به غیر مشکلات گفتاری مشکلات رفتاری ها داره!!!
موندم چیکار کنم؟
مشاور سایت خانواده توانمند بعد از گفتگو با مادر متخصص گفتاردرمانی کودکان معرفی کرد.
این تنها یک نمونه بود
متاسفانه ما در طول هفته با چندین مورد از این کودکان مواجه میشویم، که درسنین بالا مشکلات گفتاری دارند و خانواده به امید درمان خود به خود، هیچ اقدامی انجام نمیدهند و با حرفهای اطرافیان زمان درمان فرزند دلبند خود را از دست میدهند.
امیدوارم یاد بگیریم در حیطهای که تخصص نداریم، نظر ندهیم چرا که نظر غیر کارشناسی ممکن است زندگی یک فرد و یا خانواده را تحت تاثیر قرار دهد.
بخش اول: اصول اساسی گفتاردرمانی در منزل
برای اثربخشی تمرینات در منزل، صرفنظر از سن، رعایت اصولی کلیدی الزامی است کودکانی که نیاز به خدمات گفتاردرمانی دارند از جمله:
چه کودکانی نیاز به خدمات گفتاردرمانی دارند؟
-
اگر فرزند شما؛ شیرخوار است و در مکیدن و بلعیدن مشکل دارد و یا به طور کلی در هر سنی که فرد در مکیدن، بلعیدن و جویدن مشکل داشته باشد.
-
در سال اول زندگی چنانچه فرزند شما مطابق سایر همسالان صداسازی و غان و غون ندارد. اگر یک ساله شده است اما به صدا کردن اسمش واکنشی نشان نمیدهد.
-
اگر در سال دوم زندگی از کلمه برای برقراری ارتباط استفاده نمیکند و جملات دو کلمهای ندارد.
-
چنانچه فرزند شما سه ساله است اما جملات سه کلمهای نمیگوید.
-
چهار ساله است اما گفتارش برای دیگران واضح نیست و والدین باید نقش مترجم را برای وی داشته باشند.
-
اگر پنج ساله شده است اما در تلفظ بعضی صداها موفق نیست و خطا دارد.
-
شش ساله و کلاس اولی است اما در یادگیری حروف الفبا، بخش کردن کلمات و صداکشی مشکل دارد.
-
کلاس دوم است اما در روان خوانی کتاب درسی و جملهسازی مشکل دارد.
-
کلاس سوم است اما در نوشتن انشا و درک معنای آنچه میخواند مشکل دارد. عملیات ریاضی را به خوبی انجام میدهد اما در حل مسئلههای ریاضی مشکل دارد.
-
در هر سنی که لکنت دارد به ویژه در سنین پیش از دبستان زیرا زمانی که بسیاری از استرسهای معمول روی کودک وجود دارد رشد گفتار و زبان، رشد رفتاری، رشد اجتماعی و… اختلال پیدا میکند. تکرار احساسات منفی و ایجاد نگرش منفی درباره خود و ارتباط در فرد دارای لکنت مشکل وی را حادتر میکند.
-
چنانچه فرزند شما در هر سنی است اما تو دماغی صحبت میکند.
-
کم شنوا یا بد شنوا است و به این دلیل مشکلات گفتاری دارد.
-
به دلیل ضعف یا فلجی اندامهای گفتاری خوب صحبت نمیکند. صدای او نسبت به همسالانش گرفته و خشن است.
والدین باید اصول زیر را در برای انجام تمرینات گفتاردرمانی در منزل رعایت کنند
اصول گفتاردرمانی درمنزل برای کودکان (نقش والدین)
- بازی، نه تمرین: مهمترین اصل این است که کودک احساس نکند در حال “تمرین” است. همه فعالیتها را در قالب بازیهای شاد و کوتاه (۵ تا ۱۰ دقیقه) ارائه دهید تا کودک خسته یا زده نشود.
- الگو باشید، نه معلم: شما بهترین الگو برای فرزندتان هستید. آرام، واضح و با استفاده از جملات و کلمات صحیح صحبت کنید. از تذکر مداوم “درست بگو” خودداری کنید.
- تشویق و تقویت مثبت: هر تلاش کودک، حتی اگر منجر به موفقیت کامل نشود، را با ستایش و تشویق کلامی (مثل “آفرین پسرم/دخترم که سعی کردی!”) یا پاداشهای کوچک و غیرمادی (مثل بوسه، در آغوش گرفتن) پاسخ دهید.
- صبر و پایداری: پیشرفت ممکن است کند باشد. صبور باشید و تمرینات را به صورت منظم و مداوم انجام دهید.
- محیط غنی زبانی: با کودک خود زیاد صحبت کنید، آواز بخوانید، داستان بگویید و به سوالات او با جزئیات پاسخ دهید.
مراحل کلیدی تولید گفتار در کودکان
قبل از آنکه از کودک انتظار صحبت کردن داشته باشید، لازم است او مراحل اولیه رشد را طی کند. گفتاردرمانگران، مراحل آموزش را به ترتیب زیر دنبال میکنند:
- توجه مشترک: کودک و والدین بر یک شیء یا فعالیت مشخص، تمرکز مشترک دارند.
- نوبتگیری: در بازی یا گفتگو، کودک نوبت خود را برای عکسالعمل میشناسد.
- تقلید: کودک صداها و حرکات صورت اطرافیان را تقلید میکند.
- مجموعههای انتظاری: کودک از طریق بازی یاد میگیرد که یک اتفاق (مثل غلتاندن توپ) با نتیجهای مشخص همراه است.
- درخواست و اعتراض: کودک به شکلی غیرکلامی (مثل اشاره کردن) خواستهها و اعتراضات خود را بیان میکند.
- ژستها و اشارات: کودک برای بیان مقصود خود از اشاره و حرکات دست استفاده میکند.
- صداسازی: کودک شروع به تولید صداهایی مانند “بَ بَ” یا “دَ دَ” میکند.
- حرکت نمادین: کودک اشیاء را به شکل نمادین به کار میبرد (مثلاً یک بلوک چوبی را به جای ماشین حرکت میدهد).
- درک کلامی: کودک معانی کلمات را درک میکند و به دستورات ساده پاسخ میدهد.
- گفتار: کودک سرانجام اولین کلمات خود را بیان میکند.
به یاد داشته باشید، اگر کودک مراحل اولیه را طی نکرده باشد، انتظار گفتار از او منطقی نیست.
نقش همراهان در گفتاردرمانی در منزل بزرگسالان
- تعیین اهداف واقعبینانه: با گفتاردرمانگر خود اهداف کوچک و قابل اندازهگیری تعیین کنید. (مثلاً: “امروز ۱۰ کلمه را واضح تلفظ کنم” یا “در مکالمهای ۳ دقیقهای لکنت کمتری داشته باشم.”)
- خودنظارتی (Self-Monitoring): با ضبط صدای خود و گوش دادن به آن، به نقاط قوت و ضعف گفتار خود پی ببرید. این کار به شما کمک میکند تا پیشرفت خود را رصد کنید.
- مشارکت خانواده و دوستان: از اطرافیان بخواهید در تمرینات شما مشارکت کنند و محیطی حمایتگر را فراهم آورند. آنها میتوانند به شما در اصلاح الگوهای گفتاری کمک کنند.
- نظم و تداوم: تمرینات روزانه و منظم، حتی اگر کوتاه باشند (مثلاً ۱۵-۲۰ دقیقه در روز)، از انجام گهگاهی جلسات طولانی موثرتر است.
- مدیریت ناامیدی: مسیر بازیابی ممکن است چالشبرانگیز باشد. ناامید نشوید. به یاد داشته باشید که هر تلاش گام کوچکی به سوی بهبود است.
تمرینات گفتاردرمانی در منزل
تمرینات گفتاردرمانی برای کودکان در منزل
۱. تقویت عضلات دهان و فک (Oral Motor Skills):
- فوت کردن: شمع، فرفره، توپهای پینگپنگ روی آب، یا حبابساز را فوت کنید. این کار عضلات لب و گونه را تقویت میکند.
- تقلید حرکات دهان: جلوی آینه، لبخند بزنید، اخم کنید، دهان را کاملاً باز و بسته کنید، لبها را غنچه کنید.
- مکیدن با نی: از نی برای نوشیدن مایعات غلیظ مانند شیرموز یا ماست استفاده کنید تا عضلات گونه تقویت شوند.
- حرکات زبان: زبان را به سمت گوشههای دهان، بالا به سمت بینی و پایین به سمت چانه حرکت دهید. میتوانید از مربا یا شکلات برای تشویق کودک به لیسیدن استفاده کنید.
۲. افزایش دامنه واژگان و درک مطلب:
- کتابخوانی تعاملی: به جای صرفاً خواندن، درباره تصاویر کتاب صحبت کنید، از کودک بخواهید حیوانات یا اشیاء را نشان دهد. سوالات باز بپرسید (مثلاً: “بعدش چی میشه؟”).
- توصیف محیط: هنگام فعالیتهای روزمره (مثلاً آشپزی یا لباس پوشیدن)، آنچه انجام میدهید را با کلمات ساده توصیف کنید: “حالا جوراب آبی رو میپوشیم.”
- بازی تطبیق: کارتهای تصاویر را به کودک نشان دهید و از او بخواهید شیء واقعی آن را پیدا کند یا نامش را بگوید.
۳. بهبود تلفظ و وضوح گفتار:
- بازی آینه و صدا: جلوی آینه، صدای حرفی که کودک در آن مشکل دارد (مثلاً “س” یا “ش”) را تولید کنید و به او نشان دهید که دهان و زبان شما چگونه حرکت میکنند. سپس از او بخواهید تقلید کند.
- بازی “صدای گمشده”: کلمهای را بگویید که یک حرف آن ناقص است (مثلاً “ا_ب” برای سیب) و از کودک بخواهید حرف گمشده را کامل کند.
۴. افزایش طول جمله و پیچیدگی گرامری:
- بسط دادن جمله: اگر کودک گفت “توپ”، شما بگویید “توپ بزرگه” یا “توپ قرمزه” و از او بخواهید تکرار کند.
- پرسشهای باز: به جای سوالات بله/خیر، سوالاتی بپرسید که نیاز به پاسخهای مفصلتر دارند (مثلاً “چرا؟” یا “چطور؟”).
تمرینات گفتاردرمانی در منزل برای بزرگسالان
۱. بازیابی تلفظ و وضوح کلام (پس از سکته/آسیب):
- تمرینات مفصلی: هر روز تمرینات حرکتی لب، زبان و فک را انجام دهید: زبان را به سقف دهان بچسبانید، آن را از یک گوشه دهان به گوشه دیگر ببرید. لبها را غنچه و باز کنید.
- خواندن با صدای بلند: مقالات روزنامه، اشعار ساده یا متنهای مورد علاقه خود را با صدای بلند و تمرکز بر هر کلمه بخوانید. از سرعت آرام شروع کنید و به تدریج افزایش دهید.
- تکرار کلمات و عبارات هدف: کلماتی که در آنها مشکل تلفظ دارید را جدا کرده و آنها را در جملات کوتاه و بلند تمرین کنید. (مثال: “قوری، قوری چای، قوری چای سبز”).
- Minimal Pairs: کلماتی که فقط در یک صدا با هم فرق دارند را تمرین کنید (مثال: “پارک” و “بارک”).
۲. تقویت مهارتهای شناختی-ارتباطی (برای مشکلات حافظه، توجه و حل مسئله مرتبط با گفتار):
- بازیهای حافظه: بازیهایی مثل “چی توی سبده؟” (هر نفر یک کلمه اضافه میکند) یا کارتهای حافظه را انجام دهید.
- دنبال کردن دستورالعملها: از اعضای خانواده بخواهید دستورالعملهای چند مرحلهای به شما بدهند (مثال: “برو آشپزخانه، لیوان رو بردار و آب بخور”).
- روایتگری: درباره یک اتفاق روزمره یا یک عکس، با جزئیات کامل و به ترتیب زمانی صحبت کنید.
۳. کنترل لکنت و افزایش روانی گفتار:
- تنفس دیافراگمی (شکمی): قبل از شروع صحبت، یک نفس عمیق از طریق بینی بکشید و شکم خود را بالا دهید. صحبت را همزمان با بازدم آهسته آغاز کنید.
- کشیدهگویی (Prolonged Speech): اولین صدای کلمه را کمی کشیدهتر از حد معمول بگویید (مثال: “مــن میخواهم بروم”). این تکنیک به نرم شدن شروع گفتار کمک میکند.
- تماس سبک (Light Contact): سعی کنید هنگام تلفظ صداهایی که در آنها گیر میکنید، تماس زبان و لبها را سبکتر و آرامتر کنید.
- مکثهای مناسب: بین کلمات یا جملات کوتاه مکث کنید تا فرصت برای برنامهریزی گفتار فراهم شود.
۴. تمرینات صدایی (برای مشکلات خشونت یا گرفتگی صدا):
- نرمگویی و آرامسازی: صداها را با کشیدگی و نرمی تولید کنید (مثلاً “آاااااا”).
- هومینگ (Humming): با دهان بسته، صداهای “هوم” را در تونالیتههای مختلف ایجاد کنید تا تارهای صوتی گرم شوند.
- نوشیدن آب: به صورت مداوم آب بنوشید تا تارهای صوتی مرطوب بمانند.
بخش سوم: لوازم و ابزار گفتاردرمانی در منزل
برای انجام این تمرینات، به وسایل گرانقیمت نیازی نیست. بسیاری از آنها در خانه شما پیدا میشوند:
-
تجهیزات گفتاردرمانی در منزل برای کودکان:
- آینه: برای تمرینات دهان و زبان.
- حبابساز و بادکنک: برای تمرین فوت کردن.
- نی: برای تقویت عضلات مکیدن.
- خمیربازی و اسباببازیهای بافتی: برای تقویت حس لامسه و ارتباط با واژگان حسی.
- کارتهای تصاویر: برای افزایش واژگان و درک مطلب.
- عروسکها و حیوانات اسباببازی: برای داستانگویی و نقشآفرینی.
-
کتاب ابزار ویژه برای گفتاردرمانی درمنزل کودکان
- والدین برای انجام تمرینات گفتاردرمانی در منزل حتی در مسیر رفت و آمد به کلینیک های می توانند از کتاب های گفتاردرمانی کودکان استفاده کنند. با استفاده از کتاب های گفتاردرمانی کودکان در منزل می توان انواع تمرینات اختلال تلفظ و تولید را انجام داد. به طور مثال برای انجام تمرینات اختلال تلفظ خانواده ها می توانند از کتاب های گفتاردرمانی خانم هدی محمودی استفاده کنند.خانم هدی محمودی نویسنده دو کتاب به نام های زیر است:
- کتاب گفتاردرمانی کودکان فرهنگ مصور همخوان ها(1)(کلمه و عبارت)
- کتاب گفتاردرمانی کودکان فرهنگ مصور همخوان ها(2)(جمله– داستان)
نحوه استفاده از کتاب های گفتاردرمانی خانم هدی محمودی
- در ابتدای کتاب، تستی طراحی شده است که در آن برای هر همخوان در سه جایگاه اول، وسط، آخر، کلماتی ساده و عینی و به شکل رنگی در نظر گرفته شده است که با استفاده از آن گفتاردرمانگران و والدین می توانند در ابتدا تولید کودک را ارزیابی کنند.
- در کتاب گفتاردرمانی کودکان فرهنگ مصور همخوان ها(1) برای تثبیت هر همخوان در مرحله کلمه و سپس عبارت در سه جایگاه اول، وسط و آخر از کلمات عینی و تصاویر رنگی استفاده شده است.
- فرهنگ مصور همخوان ها(2) برای هر همخوان دو صفحه در نظر گرفته شده است. صفحه نخست به تثبیت همخوان در سطح جمله می پردازد و صفحه دوم تثبیت را در مرحله داستان ارائه می دهد.
-
لوازم گفتاردرمانی در منزل برای بزرگسالان:
- آینه: برای کنترل حرکات دهان و صورت.
- ضبطصوت (گوشی همراه): برای خودنظارتی و ارزیابی پیشرفت.
- خودکار و کاغذ: برای نوشتن کلمات و جملات دشوار یا ایدهپردازی.
- متون خواندنی: روزنامه، کتاب، مجلات.
- اپلیکیشنها و پلتفرمهای آنلاین: برخی برنامهها تمرینات گفتاردرمانی تعاملی ارائه میدهند.
بخش چهارم: چالشها و راهکارها در گفتاردرمانی منزل
گفتاردرمانی در منزل میتواند چالشهایی داشته باشد. در اینجا به برخی از رایجترین چالشها و راهحلهای آنها میپردازیم:
-
چالش: عدم همکاری کودک یا بیانگیزگی بزرگسال.
- راهکار:
- برای کودکان: تمرینات را به بازی تبدیل کنید. از سیستم پاداش (ستاره، برچسب) استفاده کنید. زمان تمرین را کوتاه و شاد نگه دارید. علایق کودک را در بازیها دخیل کنید.
- برای بزرگسالان: اهداف واقعبینانه تعیین کنید. مزایای پیشرفت را به او یادآوری کنید. از تمرینات متنوع استفاده کنید تا خسته نشوید. حمایت خانواده را جلب کنید.
- راهکار:
-
چالش: خستگی والدین یا همراهان.
- راهکار:
- جلسات کوتاه و منظم را به جای جلسات طولانی و فرسایشی ترجیح دهید.
- از گفتاردرمانگر خود بخواهید تا تمرینات را سادهتر کند یا راهکارهای جدیدی ارائه دهد.
- وقفه بین تمرینات ایجاد کنید و به خودتان استراحت دهید.
- برای خودتان هم سیستم پاداش داشته باشید!
- راهکار:
-
چالش: عدم مشاهده پیشرفت مشهود.
- راهکار:
- صبور باشید: پیشرفت در گفتاردرمانی اغلب تدریجی است.
- پیشرفت را مستند کنید: با یادداشتبرداری، ضبط صدا یا ویدئو، حتی تغییرات کوچک را نیز ثبت کنید. این کار به شما کمک میکند تا پیشرفت را ببینید.
- با گفتاردرمانگر مشورت کنید: ممکن است نیاز به تنظیم برنامه درمانی یا تغییر رویکرد باشد.
- راهکار:
-
چالش: مشکلات تلفظی ریشهدار یا لکنت شدید.
- راهکار: در این موارد، اهمیت مراجعه منظم به گفتاردرمانگر بیش از پیش است. تمرینات خانگی مکمل هستند، نه جایگزین. به توصیههای تخصصی پایبند باشید و از روشهای غیرعلمی خودداری کنید.
-
بی حوصلگی و عدم تمرکز کودک
- یکی از بزرگترین چالشهای والدین، بیحوصلگی و عدم تمرکز کودک است. معمولاً والدین نگران میشوند که چرا کودکشان نمیتواند برای مدت طولانی روی یک بازی تمرکز کند. اما این موضوع کاملاً طبیعی است و به سن کودک بستگی دارد:
سن میزان طبیعی تمرکز ۲ سالگی
۴ تا ۱۰ دقیقه
۳ سالگی ۶ تا ۱۵ دقیقه ۴ سالگی ۸ تا ۲۰ دقیقه ۵ سالگی ۱۰ تا ۲۵ دقیقه ۶ سالگی ۱۲ تا ۳۰ دقیقه
راهکار: به جای یک جلسه طولانی، گفتاردرمانی در منزل را در چند نوبت کوتاه (مثلاً سه نوبت ۱۰ دقیقهای یا شش نوبت ۵ دقیقهای) به کودک ارائه دهید.
اگر مدت زمان توجه کودک شما کمتر از میانگین طبیعی سنش است، حتماً برای ارزیابی دقیق به یک متخصص مراجعه کنید.
بخش پنجم: سوالات پرتکرار والدین و همراهان درباره گفتاردرمانی در منزل
- ۱. هر روز چقدر باید تمرین کنیم؟
- پاسخ: برای کودکان، جلسات کوتاه (۵-۱۰ دقیقه) و چند بار در روز موثرتر است. برای بزرگسالان، روزانه ۱۵ تا ۳۰ دقیقه تمرین منظم پیشنهاد میشود. کیفیت مهمتر از کمیت است.
- ۲. کی میتوانیم نتیجه را ببینیم؟
- پاسخ: زمانبندی پیشرفت بسیار متغیر است و به شدت مشکل، سن، همکاری فرد و مداومت در تمرینات بستگی دارد. برخی تغییرات سریعتر اتفاق میافتد، اما بهبود کامل زمانبر است. صبور باشید و پیشرفتهای کوچک را جشن بگیرید.
- ۳. آیا تمرین در منزل جایگزین گفتاردرمانی حرفهای است؟
- پاسخ: خیر، هرگز! تمرین در منزل مکمل ضروری جلسات درمانی با گفتاردرمانگر است. گفتاردرمانگر تشخیص دقیق میدهد، برنامه درمانی شخصیسازی میکند و پیشرفت را ارزیابی میکند.
- متا دسکریپشن: آیا گفتاردرمانی در منزل موثر است؟ با تمرینات ساده به کودکان و بزرگسالان کمک کنید تا واضحتر و روانتر صحبت کنند. راهنمای کامل برای والدین و همراهان، شامل تمرینات، اصول و راهکارهای چالشها.
- ۴. اگر مشکل گفتاری شدید بود، چکار کنیم؟
- پاسخ: در موارد شدید تأخیر گفتار، لکنت یا مشکلات تلفظی، مراجعه فوری به گفتاردرمانگر متخصص بسیار حیاتی است. مداخلات زودهنگام نتایج بسیار بهتری دارند.
کلام آخر:
گفتاردرمانی در منزل، با مشارکت فعال و آگاهانه شما، نیرویی قدرتمند برای رسیدن به اهداف ارتباطی است. با عشق، صبر و راهنمایی درست، میتوانید به فرزندتان یا خودتان کمک کنید تا درهای ارتباطی را باز کرده و با اعتماد به نفس بیشتری در جامعه حضور یابید.
برای دریافت برنامه درمانی شخصیسازی شده و مشاوره تخصصی، همین امروز با متخصصان خانواده توانمند تماس بگیرید. ما در هر قدم از این مسیر در کنار شما هستیم.
شماره تماس: ۰۹۰۵۴۱۴۶۹۱۱